Tym razem krótki tekst autorstwa Tadeusza Nowakowskiego, zatytułowany „Zmarnowano Człowieka”, który ukazał się w 1963 r., na łamach londyńskich „Wiadomości” nr 888.

Mowa w nim o zniszczonym życiu Rafała Glücksmana. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Rafa%C5%82_Gl%C3%BCcksman]

Kto chce dowiedzieć się o co poszło, niech zapozna się z treścią tekstu, który w tym miejscu przytaczam in extenso, z pominięciem jedynie motto oraz z dodaniem kilku własnych przypisów na końcu.

„Dlaczego dr Rafał Glücksman, człowiek lubiany i ceniony w środowisku artystycznym Warszawy i Krakowa, jeden z wybitniejszych intelektualistów krajowych, popełnił samobójstwo? Stało się to w Warszawie, w listopadzie 1962 roku. Rozgoryczony i głęboko upokorzony Glücksman pisze ostry list do ministra kultury i sztuki, Tadeusza Galińskiego. W liście tym donosi ministrowi, że od dłuższego czasu, za zgodą władz rządowych, prowadził rokowania z zagranicznymi wydawcami w celu wydania serii albumów artystycznych p.n. „Skarby malarstwa polskiego”. Seria ta, zaopatrzona w teksty francuski, angielski, niemiecki i włoski, miała ukazać zagranicy piękno naszej sztuki w przekroju historycznym. Dla urzeczywistnienia tego zamysłu trzeba było zawrzeć szereg umów międzynarodowych. Kiedy cały ten, niełatwy, wysiłek uwieńczyło powodzenie i nadszedł czas na dotrzymanie uzgodnionych warunków, niespodziewanie wyłoniły się przeszkody ze strony...polskiej,
a więc z tej strony, której najbardziej zależeć powinno na krzewieniu sztuki polskiej za granicą. Zaawansowane prace nad urzeczywistnieniem międzynarodowego wydawnictwa o polskiej sztuce wstrzymał nagle kaprys i zła wola jednej osoby.

Trzyletni wysiłek Glücksmana storpedowany został przez departament wydawnictw na którego czele stoi Helena Zatorska.

Wszystkie starania o uniknięcie kompromitacji wobec zagranicznych kontrahentów rozbiły się o tępy opór biurokracji. Wobec jednostronnego złamania zobowiązań i niedotrzymania przyrzeczeń pisze Glücksman do ministra [wówczas Tadeusz Galiński – przypis mój] - nie pozostaje mu nic innego niż wysnuć konsekwencje osobiste i ujawnić swoją bezsilność przed światem. Glücksman na znak protestu odsyła ministrowi kultury i sztuki swoje odznaczenia, ordery i dyplomy, m.in. krzyż komandorski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany z okazji Roku Mickiewiczowskiego, i złoty medal uzyskany w Lipsku na Międzynarodowej Wystawie Książki. Po wysłaniu listu Glücksman popełnia samobójstwo. Następnego dnia prasa codzienna przynosi drobną wzmiankę ,,o tragicznej śmierci”. Dopiero w jakiś czas później jeden z tygodników ujawnia, że Glücksman odebrał sobie życie. O motywach, które skłoniły go do tego kroku, prasa i radio w Polsce milczą. Wspomnienie żałobne, ogłoszone na łamach „Przeglądu Kulturalnego” p.t.: „Dzieło Rafała Glücksmana” nie wyjaśnia zagadki jego śmierci, chociaż uważny czytelnik spostrzega, że autor przejęty jest krzywdą, jaka spotkała zasłużonego artystę książki. 15 listopada grono przyjaciół pożegnało Glücksmana na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie.

55-letni artysta, który sam jeden więcej zdziałał dla kultury i sztuki polskiej niż całe sztaby partyjnych biurokratów, stał u szczytu swych twórczych możliwości. Małość, tępota i zajadłość wpędziły go do grobu. Już Żeromski mawiał z goryczą że w naszym kraju ze szczególną satysfakcją rzuca się kłody pod nogi ludziom zdolnym i wartościowym, że istnieje zmowa miernot złączonych wspólnym lękiem przed zjawieniem się prawdziwej indywidualności twórczej. Gałczyński [Konstanty Ildefons – przypis mój] skarżył się kiedyś, że czają się u nas za biurkami gromady karłów, które tak długo wyrywają barwnym pawiom piórko po piórku, aż je zamienią w oskubane kury. Oto dramat ludzi zdolnych: ilekroć próbują rozwinąć skrzydła do lotu, zjawia się tępy stójkowy, aby im je obciąć. Porównania te przychodzą nam na myśl, gdy myślimy o niepotrzebnej śmierci Glücksmana, który odebrał sobie życie na znak protestu przeciwko pętaniu ludzi sztuki.

Aby zrozumieć znaczenie tego protestu, trzeba sobie uprzytomnić, kim był Glücksman i na czym polegają jego zasługi. Od lat trzydziestych (XX wieku) nazwisko Glüksmana związane jest z najpiękniejszymi książkami polskimi.

Historyk sztuki, erudyta o iście renesansowej wszechstronności:, słynął z edytorskiej doskonałości. Ten wydawca-artysta, nie doceniany w Polsce, ale cieszący się uznaniem znawców za granicą, całym swoim wysiłkiem urzeczywistniał filozoficzne postulaty zawarte w traktacie prof. Tadeusza Kotarbińskiego „O dobrej robocie”.

Przepełniony był iście Norwidową tęsknotą do doskonałości. To on ukazał tysiącom ludzi w Polsce i zagranicą piękno ołtarza Wita Stwosza, piękno drzwi gnieźnieńskich czy też głów wawelskich. Albumy Glücksmana, poświęcone Matejce, Michałowskiemu, Rodakowskiemu czy też Canaletto, stały się za granicą biletem wizytowym naszych polskich możliwości artystycznych. Wydanie narodowe dzieł Mickiewicza, niezrównany w swej średniowiecznej urodzie kodeks Behema i tyle innych wydawnictw zawdzięczają Glücksmanowi poczesne miejsce w annałach kultury polskiej a jego następców zobowiązują do przestrzegania równie wysokiego poziomu.

Jakże często mówi się we wspomnieniach żałobnych o „niepowetowanej stracie”. W tym wypadku zwrot ten szczególnej nabiera wagi: Glücksman oderwany został od rozpoczętych i na długie lata rozplanowanych prac i wysiłków: rok temu ukazał się pierwszy tom historii malarstwa polskiego, na warsztacie zaś miał monografie albumowe poświęcone Wyczółkowskiemu, Noakowskiemu, Szermen-towskiemu.

Ludzie tacy jak Glücksman, twórczy, utalentowani i wartościowi, załamują się pod ciężarem tępej i złośliwej machiny biurokratycznej, podczas gdy wszechwładne miernoty nadal urzędują za fortecami swych biurek!

Śmierć Glücksmana domaga się pełnego wyjaśnienia. Ludzi winnych zniszczenia jednego z największych talentów artystycznych w Polsce dzisiejszej powinni zostać pociągnięci do odpowiedzialności.

Podobne tragedie osobiste ludzi nauki, kultury i sztuki rozgrywały się w tzw. „minionym okresie”, kiedy człowiek bezbronny i bezsilny nigdzie nie mógł znaleźć sprawiedliwości. Ale dzisiaj - kiedy tyle się mówi i pisze o potrzebie zerwania z dawnymi metodami życie kulturalne każdego społeczeństwa może się rozwijać jedynie w atmosferze swobody, zaufania i wzajemnego szacunku. Duszna atmosfera wszechwładnego dygnitarstwa sprawiła, że Rafał Glücksman nie widział dla siebie innego wyjścia. Zaprotestował, wybierając śmierć.
Sfora karłów raz jeszcze zmogła Guliwera.”

Przypisy :

Romuald Gadomski,
jako wtyka Kominternu, został wydelegowany do armii Andersa, aby rozsadzać ją od wewnątrz, penetrować. Ale nie udało się - aresztowano go i uwięziono w Palestynie za szpiegostwo na rzecz Sowietów i komunistyczną propagandę wśród andersowców.

Tadeusz Galiński (2014 – 2013); polski dziennikarz i polityk, w latach 1955–1956 prezes Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, w latach 1958–1964 minister kultury i sztuki, członek Komisji Prasowej KC PPR i Komisji Prasowej KC PZPR.

A oto co zdołałem wyszperać na temat małżonków Heleny i Aleksandra Zatorskich - pracowników naukowych, działaczy PPR i PZPR:

Helena Zatorska z d. Felsenhardt, (1910-1984),
urodziła się w Warszawie, studiowała polonistykę na UW. Od 1928 r. w PPS, z której w 1932 r. została usunięta i wstąpiła do KPP. Pracowała w MOPR i Lidze Obrony Praw Człowieka i Obywatela. W 1936 r. zawarła związek małżeński z Izraelem Zatorskim i wyjechała z nim do Szwajcarii. Studiowała pedagogikę i ps...
ychologię. W Tel-Awiwie pracowała jako nauczycielka oraz w Związku Patriotów Polskich. Po powrocie do Polski pracowała w pionach propagandy MBP i MON, następnie w jako dyrektor Departamentu Wydawnictw Ministerstwa Kultury i Sztuki i dyrektor wydawnictwa "Książka i Wiedza".

Aleksander (Izrael) Zatorski (1901-1984)
urodził się w Warszawie, studiował na Politechnice Warszawskiej. Działacz ruchu młodzieżowego, najpierw Młodzieżowej Organizacji Socjalistycznej "Zukunft", następnie Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej.
Za działalność komunistyczną 4 lata spędził w więzieniu. Po wyjściu z więzienia kontynuował działalność w Komunistycznej Partii Polski oraz w Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom. W 1932 r. wyjechał do ZSRR, pracował w "Trybunie Radzieckiej". Od 1936 r. działał w Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi, ponownie aresztowany spędził 8 miesięcy w Berezie Kartuskiej. Po zwolnieniu z Berezy wyjechał do Szwajcarii, gdzie kontynuował studia na Wydziale Chemii Uniwersytetu w Genewie, działał w Akademickim Związku Żydowskiej Młodzieży Socjalistycznej. Okres wojny spędził w Rumunii, a następnie w Palestynie, aktywnie działając w ZPP. W 1947 wrócił do Polski, pracował w PAP, a następnie pracował naukowo, wykładał w Wojskowej Akademii Politycznej, współpracował z Zakładem Historii Partii KC PZPR i PAN - Pracownią Historii Stosunków Polsko-Radzieckich. W 1960 przeszedł na emeryturę.

******

Wykaz moich notek na portalu "Szkoła Nawigatorów" pod linkiem:

http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/troche-prywaty      

	stanislaw-orda
	21 listopada 2018 16:01