W związku z szalonym odzewem na mój ostatni tekst na „SN” (zero komentarzy) postanowiłem jeszcze trochę podrążyć temat prezydenta Benesza oraz jego sąsiadów.
http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/dobry-sasiad-benesz
Zamieszczam obszerne fragmenty wspomnień bezpośrednich świadków relacji czechosłowacko-polskich w 1938 r., czyli zajęcia Zaolzia w kontekście monachijskiego „paktu czterech” , na mocy którego Czechosłowacja została oddana w pacht III Rzeszy Niemieckiej. Wspomnienia ukazały się w 1962 roku na łamach polskiego tygodnika wydawanego w Londynie („Wiadomości”). Najpierw wspomnienie polskiego posła (ambasadora) w Pradze czeskiej , Kazimierza Papée [„Kronika kilku dni”; „Wiadomości”, Nr 834 z 1962 r.], po nim odpowiedź Juraja Slavika, posła czechosło-
wackiego w Warszawie [„Wiadomości” , Nr 836 z 1962 r.], i na koniec krótka polemika z posłem Papée nadesłana do redakcji tej gazety przez płk dypl. Tadeusza Machalskiego [„Wiadomości”, Nr 837 z 1962 r.].
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Pap%C3%A9e
https://pl.wikipedia.org/wiki/Juraj_Sl%C3%A1vik
https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Machalski_(1893%E2%80%931983)

Sprawa o tyle jest godna uwagi, że aktualnie kwestie naszych stosunków z Czechosłowacją przed wybuchem II wojny, zostały przywołane przez prezydenta Federacji Rosyjskiej. Polskie ofiary reform edukacji nie znają kompletnie tych wydarzeń i są bez reszty skazane na propagandową młóckę środków masowego rażenia. A przecież prezydent FR powtórzył tylko opinię Juraja Slavika, zapewne korzystając z niewydanej w Polsce publikacji tego posła pt. „Moja pamät’ – živá kniha”; które ogłosiło (emigracyjne) pismo słowackie „New Yorsky Dennik" w 1955 r., a z której fragment został zamieszczony w "Wiadomościach".

Jak zazwyczaj, zaznaczyłem jako (…) pominięcia fragmentów w tekście oryginalnym, w nawiasach kwadratowych [abc] umieściłem własne dopiski oraz uzupełnienia, jak  również poprawiłem w kilku miejscach stylistykę, zwłaszcza w tekście posła czechosłowackiego, który chociaż znał język polski, to  uznałem że warto wygładzić co bardziej rażące zgrzyty. Podałem również linki przy niektórych nazwach lub nazwiskach mniej znanych postaci.

Kazimierz Papée :

27 września 1938 r. wręczyłem czechosłowackiemu ministrowi spraw zagranicznych Krofcie naszą drugą notę dotyczącą tej części Śląska Cieszyńskiego, którą układem obu Rad Narodowych z 1919 r. przyznano Polsce, a którą potem zajęli Czesi. https://en.wikipedia.org/wiki/Kamil_Krofta  Nota żądała plebiscytu i ustąpienia z zamieszkałych przez Polaków terenów, analogicznie do tego na co się Czesi zgodzili w stosunku do mniejszości niemieckiej.

Dochodziła 9-a wieczór, i Krofta, sympatyczny starszy pan, wydawał się bardzo zmęczony. Ogromny pałac Czerminów, siedziba czechosłowackiego ministerstwa spraw zagranicznych, był mroczny i pusty, tylko na piętrze, gdzie znajdowały się biura departamentu politycznego, panował niezwykły ruch. Rozmowa, prowadzona jak zwykle między nami po polsku i po czesku, z wstawkami francuskimi gdy chodziło o precyzję, była krótka: z mojej strony apel, by nie zwlekano z załatwieniem sprawy mniejszości polskiej, gdy sprawa mniejszości niemiec-kiej była już tak daleko posunięta; z jego - obietnica przestudiowania noty i udzielenia odpowiedzi w możliwie najszybszym czasie. Rozmowa w spokojnym tonie, bez akcentów dramatycznych, trwała niecałe 20 minut. Równocześnie wręczyłem odpowiedź prezydenta Mościckiego na list prezydenta Benesza z 22 września. Wracając do naszego poselstwa w pałacu Fürstenbergów u stop Hradu, myślałem że pośpiech jest teraz sprawą zasadniczą.

Głównym zadaniem posła polskiego było obecnie przyśpieszyć decyzję czeską, starać się wyłączyć sprawę Śląska Cieszyńskiego z targów międzynarodowych i przede wszystkim dążyć do załatwienia sprawy „à l’amiable”. Ale Czesi się nie śpieszyli. Następny dzień 28 września zszedł na wyczekiwaniu odpowiedzi na naszą notę. Telefony i kontakty osobiste przez sekretarzy nie zapowiadały rychłej odpowiedzi. Był wieczór i siedziałem w swoim gabi-necie, pięknej bibliotece Fürstenbergów.  Na kominku palił się ogień, bo już zaczynało być chłodno. Koło 7-ej wieczór zameldowano mi niezapowiedzianych gości: posłów słowackich do sejmu praskiego, Sidora i ks. Tiso.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Karol_Sidor
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jozef_Tiso

Z posłem Sidorem widywałem się często, podtrzymując przez niego swoją łączność z katolickim stronnictwem hlinkowów, [ks. Andrej Hlinka] właściwych przedstawicieli ziemi słowackiej. Łączyła nas już pewna zażyłość, która potem w czasie długich lat pobytu mego w Città del Vaticano zamieniła się w przyjaźń. Ceniłem jego patriotyzm, lojalność, energię, trzeźwy chłopski rozsądek. W krytycznych miesiącach przed wrześniem 1938 omówiliśmy gruntownie wszystkie możliwe do przyjęcia dla Słowaków formy życia państwowego: autonomię w ramach republiki czechosłowackiej, federację z Czechami, federację z Polską, federację z Polską i Węgrami. W miarę jak sytuacja państwa Benesza się pogarszała, a on nic Słowakom nie miał do powiedzenia, ich program emancypacyjny robił postępy, a tendencje odśrodkowe rosły. Sidor i jego grupa byli za unią czy też federacją z Polską,  inni oglądali się na Węgry, jeszcze inni wierzyli tylko w Niemcy i głosili program schronienia się pod skrzydła Trzeciej Rzeszy.

Ostatnia moja rozmowa z Sidorem odbyła się 10 dni przed jego niespodziewaną wizytą. Zastanawialiśmy się wtedy nad potrzebą oświadczenia czy proklamacji słowackiej, gdyby rozkład wewnętrzny Czechosłowacji szedł nadal w takim tempie. Ja nastawałem na konieczność utworzenia „d’une transversale de sécurite”, obejmującej m.in. Polskę, Słowację i Węgry, gdyż stawało się coraz jaśniejsze że bez tego nie da się zatrzymać impetu niemieckiego w Europie środkowej. Oczywiście także i Rumunia wchodziłaby w rachubę. Sprawa naszych słusznych rewindykacji na Śląsku Cieszyń- skim była w tym świetle tylko częścią zagadnienia, które należało rozwiązać równocześnie w jego całości: można i trzeba było sięgnąć głębiej, gdyż opanowanie Czech i Moraw przez Niemców nie zostawiałoby nam wyboru. Od czasu owej rozmowy nie miałem od Sidora wiadomości.

Ks. Tiso, który później tak tragicznie skończył, znałem dość mało, spotkaliśmy się dwa czy trzy razy i nigdy przedtem u mnie nie był. Toteż nie bez uczucia ciekawości czekałem teraz na ich wejście.  Byli podnieceni, a przy tym jak gdyby uroczyści. Bez dłuższych wstępów Sidor wyjął z kieszeni arkusz papieru i podał mi go, mówiąc że jest to oświadczenie stronnictwa ludowego (hlinkowców) w sprawie przyszłości państwowej Słowacji. Rzuciłem okiem na tekst, potem przeczytałem go uważnie: była to deklaracja unii z Polską w ramach państwa dualistycz-nego, albo unii z Polską i Węgrami w ramach państwa trialistycznego, gdyby taki związek dochodził do skutku. Muszę przyznać że ogarnęło mnie pewne wzruszenie. Dokument był dużej wagi i w całym słowa znaczeniu kompromitujący dla posłów sejmu czechosłowackiego. Było aktem wielkiej odwagi i patriotyzmu przyjść z nim w tych czasach do poselstwa polskiego, które znajdowało się pod nieustanną obserwacją. A poza tym zawierał tak doniosłą decyzję!

Podziękowałem więc moim gościom za zaufanie.

- Moje stanowisko w tej ważnej sprawie jest panom znane, nie jest ono oczywiście miarodajne, ale jeżeli zostawi-cie mi swoją deklarację, poślę ją specjalnym kurierem do Warszawy. Lekkie wahanie odbiło się na twarzach moich gości. Było jasne i dla nich że nic innego powiedzieć im nie mogłem, a jednak składali w tej chwili swoje losy w obce ręce. Przerwał milczenie Sidor:

- Mamy tu jeszcze jedną kopię, której lepiej nie mieć przy sobie gdy będziemy wychodzić z tego domu, a oryginał pójdzie do Warszawy. Co z nią zrobić?

Wstałem, wziąłem leżącą przed Sidorem kopię i podszedłem z nią do kominka. Sidor wstał także i w chwili gdy wrzucałem kopię w ogień, podał mi oryginał. Posłałem go do Warszawy samolotem przez sekretarza Jerzego Szczeniowskiego, równocześnie z odpowiedzią Krofty na naszą notę z 27-go. Podkreśliłem w swoim raporcie wagę i wewnętrzne powiązanie obu spraw: cieszyńskiej i słowackiej. Na mój raport w sprawie słowackiej nigdy nie dostałem odpowiedzi.

Ale nie uprzedzajmy wypadków. Po tym pamiętnym dla mnie 28 września nadszedł 29-y, a na notę w sprawie cieszyńskiej Czesi wciąż nie odpowiadali. 29 września był dniem Monachium. Pakt czterech, którego tak zawsze obawialiśmy się, stał się rzeczywistością na naszych oczach, świeżo utworzony areopag czterech wielkich mocarstw przystępował do rewizji granic Czechosłowacji. Czy tylko Czechosłowacji ? Słusznie powiedział mi w marcu 1943 nuncjusz przy rządzie polskim msgr Cortesi [abp Filippe Cortesi]:

- Polski nie było w Monachium właśnie dlatego, że w Rzymie wiedziano iż będzie się ona sprzeciwiała rozbrojeniu Czech od północy. A że gdy Czechy się rozpadły, Polska nie chciała by Zaolzie dostało się w orbitę wpływów niemieckich, to było jej słuszne prawo. Należało się śpieszyć z wyłączeniem sprawy Zaolzia z targu monachij-skiego i z dwustronnym jej załatwieniem, choćby w ostatniej chwili.

Nie mogąc uzyskać rano 29 września widzenia się z Kroftą, udałem się do szefa gabinetu cywilnego prezydenta Benesza, ministra Smutnego [Jaromír Smutný] i w dłuższej rozmowie starałem się go nakłonić aby wpłynął na swego szefa w kierunku szybkiego i polubownego zaspokojenia naszych żądań. Smutny wahał się, przyznawał słuszność pewnym moim argumentom, wreszcie poradził abym się udał do podsekretarza stanu Krny [Dalibor Milos Krno?]. Ten dał mi wprost do zrozumienia,  że wszystko zależy od Prezydenta. Wobec tego wyraziłem chęć natychmiastowego zobaczenia się z Beneszem, w czym Krno obiecał dopomóc. Rzeczywiście, koło 3-ej pp. Dostałem telefon, zapraszający mnie na godzinę 5-ą pp. na Hrad. Rozmowa trwała półtorej godziny. Starałem się przekonać Benesza że w imię dobrych przyszłych stosunków obu narodów, konieczne jest nie zwlekać z odpo- wiedzią i nadać jej charakter dobrowolnego, szybkiego naprawienia krzywdy wyrządzonej Polsce w latach 1919 - 1920, a nade wszystko osiągnąć porozumienie bezpośrednio, bez udawania się przed trybunał mocarstw monachij-skich. Wydawało się że Benesz jest pod wrażeniem tych argumentów; pożegnał mnie zapewnieniem że rozumie nasze stanowisko i że możemy mieć do niego zaufanie. Mimo to ani wieczór 29 września, ani ranek 30-go nie przyniosły odpowiedzi na naszą notę.

A tymczasem w Monachium cztery mocarstwa zrobiły swoje.

29 września pracowałem do późna w noc, pilnując także pakowania poselstwa i moich rzeczy, bo instrukcja ministra Becka przewidywała że w razie oporu zbrojnego Czechosłowacji i wybuchu wojny z Niemcami mam się trzymać prezydenta i rządu Czechosłowacji i wyjechać z nimi do kwatery głównej. Było to logiczną konsekwencją tezy że w razie wojny, nie możemy, jako sprzymierzeńcy Francji, znaleźć się w jednym obozie z Niemcami. „Ordre de bataille” armii czechosłowackiej przewidywał przeniesienie kwatery głównej na Słowaczyznę. Osobiście nie wierzyłem w opór zbrojny armii czechosłowackiej; wszystko co mnie ze sztabu praskiego docho-dziło, potwierdzało moją tezę że Czechosłowacja, opuszczona przez sprzymierzeńców, bronić się nie będzie. W tym też duchu informowałem Warszawę. Ale instrukcja była wyraźna.
(…)
Kilka minut po 5-ej pilny telefon z poselstwa niemieckiego. Przy telefonie charge d’affaires Hencke [Andor Hencke, konsul, niemiecki w Pradze].
(…)

- Hallo Hencke, was ist los (Hallo, co się dzieje) ? Odpowiedź pada w tonie niezwykle oficjalnym jak na godzinę i okoliczności. Hencke informuje mnie że cztery wielkie mocarstwa, zebrawszy się w Monachium, zdecydowały pokojową rewizję granic Czechosłowacji i równocześnie zastrzegły sobie decyzję w sprawie losów mniejszości węgierskiej i polskiej. Wobec tego trzeba czekać na tę decyzję i wszelka akcja indywidualna Polski czy Węgier, dyplomatyczna czy inna, odpada (eribrigt sich).
(…)

Odpowiedź na naszą notę dalej nie nadchodziła. Dopiero o 1-ej pp. otrzymałem ją od Krofty. Traktowała pobieżnie i nierzeczowo meritum sprawy kładąc nacisk głównie na procedurę. Było jasne że Czechosłowacja Benesza nie tylko nie miała zamiaru załatwić sporu polsko-czeskiego o Śląsk Cieszyński przed wymuszonym w Monachium odstąpieniem ziem sudeckich, ale że ustąpiwszy już Niemcom, próbowała obejść nasze żądania i grała na zwłokę, opierając się na nowym stanie rzeczy i nowych gwarantach.
(…)

Posłałem tę odpowiedź wraz z tekstem oświadczenia Tiso-Sidor samolotem do Warszawy o 1.30 pp. przez specjalnego kuriera. W ciągu popołudnia dostałem zapowiedź nowych instrukcji. Wieczorem koło 10-ej otrzymałem przywieziony samolotem tekst naszej noty i o 11.45 doręczyłem ją Krefcie.Trudno nie pamiętać każdego szczegółu tego spotkania. W Pradze panowało zupełne zaciemnienie. Ulice zawalone były wojskiem. Z trudem i z wielką stratą czasu przebijając się przez maszerujące kolumny, dojechałem do siedziby ministerstwa spraw zagranicznych i wprowadzony zostałem do Krofty. Siedział przy biurku, widocznie wyczerpany ciężkim dniem i przybity. Powstawszy rzekł: - Wiem z czym pan przychodzi.

Notę zawierającą ultimatum przeczytał przy mnie i zapowiedział odpowiedź na jutro. Na tym skończyła się oficjalna część rozmowy. Patrzyłem na niego gdy czytał i zdawało mi się że zdaję sobie dobrze sprawę z uczuć tego szczerego patrioty i znawcy stosunków polsko-czeskich w przebiegu dziejów. Podniósłszy się, Krofta zaczął mówić o nowym ciosie zadanym ciężko rannemu. Odpowiedziałem:

- Zna mnie pan od dwóch lat i wiem że pamięta pan co przez ten czas stale powtarzałem; w ciągu ostatnich 48 godzin, w poczuciu swego obowiązku, zrobiłem wszystko by wytłumaczyć i przekonać. Teraz już niestety nic nie mam do dodania.

Tej noty, która była konsekwencją obrotu, jaki sprawy wzięły w Monachium nie mogli nam darować wszyscy właściwi winowajcy upadku Czechosłowacji: ci, co zdradzili i opuścili swego sprzymierzeńca ze strachu przed silniejszym przeciwnikiem, ale z faryzejskim oburzeniem próbowali przejść do porządku nad prawami słabszego, choć te były pod względem moralnym, prawnym i politycznym niewątpliwe i nic nie miały wspólnego z zabor-czością Trzeciej Rzeszy, przez nich juz zaspokojoną.

Wróciłem do poselstwa i wysłałem szyfr. (…). Na tym kończył się ten ciężki dzień 30 września.

Rankiem 1 października wszyscy nerwowo patrzyli na wskazówki zegara i nasłuchiwali czy nie zadzwoni telefon. I zadzwonił. Sztab czechosłowacki prosił attaché wojskowego poselstwa, płk Bronisława Nöela, by zechciał przyjechać: tam uprzedzono go że Czesi przyjmą nasze żądania,  ale na pewno nie będą mogli dotrzymać wyzna-czonego terminu. Rzeczywiście, o 11:20 zadzwonił  do mnie dyrektor departamentu politycznego Czermak [Jan Čermák], prosząc o przedłużenie terminu o godzinę (tj. z 12:00 na 13:00). Warszawa się zgodziła. O 11:45 zadzwonił z kolei pomocnik i zastępca Krofty, Krno [Dalibor Miloš Krno], by donieść oficjalnie że rząd czecho-słowacki przyjmuje propozycje naszej ultymatywnej noty z dnia poprzedniego i prosić mnie bym za pół godziny przyje- chał do pałacu Czerninów. Tam o 12:30 wręczono mi notę zawierającą zgodę na nasze żądania z datą 1 października 1938, podpisana przez ministra Kroftę.
(…)

Dziś o tych sprawach pisać jest o wiele łatwiej gdyż rozporządzamy ogromną ilością dokumentów i pamiętników. Wśród dokumentów, na pierwszy plan wybija się oficjalne wydawnictwo brytyjskie „The Aftermath of Munich”  (Londyn 1951). Pamiętniki te obejmują długą serię od Churchilla aż po Kirkpatricka [James Jackson Kilpatrick].
(…)

Zatrzymuję się na głosach obcych, bo w sprawach tak bardzo własnych bezpieczniej jest nie ufać własnemu spojrzeniu. Przede wszystkim jasne jest że Czechosłowacja, opuszczona przez wszystkich sprzymierzeńców, Francję Daladiera [Édouard Daladier] i Rosję sowiecką, sama bronić się nie chciała.
(…)

Churchill stwierdza w swoich pamiętnikach, że nigdy nie rozumiał gotowości Benesza do poddania się, bo przecież gdyby Czechosłowacja oparła się Hitlerowi zbrojnie, Francja, a za nią Wielka Brytania musiałyby pospieszyć jej z pomocą. Wiemy także że Polska, która nie miała przymierza z Czechosłowacją Benesza, miała przymierze z Francją i że tego przymierza była gotowa dochować. Wiemy że Polska w razie wojny nie znalazła by się po stronie Niemiec, ale po stronie swojej sojuszniczki Francji, czyli tym samym po stronie Czechosłowacji. Nie ma co do tego wątpliwości historiografia (Roos).
https://de.wikipedia.org/wiki/Hans_Roos_(Historiker)

(...)

Po Monachium natomiast, po złożeniu Czechosłowacji przez samozwańczy areopag czterech mocarstw na ołtarzu „pokoju” , Polska działała wobec czechosłowackiej masy upadłościowej samodzielnie, bez porozumienia z Niem-cami i w ostatniej fazie przeciw nim, wyrywając Zaolzie, do którego miała wszelkie prawa, ze szponów Hitlera. A że to stwierdzenie jest zgodne z prawdą, dowodzą losy Węgier i ich mniejszości na Słowacji, o której 1 listopada 1938 r. w Wiedniu nie decydowali już przedstawiciele czterech mocarstw monachijskich, jak było zastrzeżone w sławetnym protokóle, ale we dwójkę: Hitler i Ciano. A tego właśnie myśmy się obawiali. Były poseł belgijski w Warszawie Paternotte [Alexandre Paternotte de la Vaillée], późniejszy ambasador Belgii przy Watykanie, mówił mi w marcu 1949 r. w Rzymie:

- Sprawa była jasna, gdyby powiaty cieszyński i karwiński nie zostały odstąpione Polsce, zajęliby je oczywiście Niemcy.
(…)

Czy byliśmy na to za słabi, czy tez mieliśmy za słabych partnerów? Na Węgrzech minister Kanya [Kálmán Kánya], stary wychowanek Ballplatzu https://en.m.wikipedia.org/wiki/Ballhausplatz
był uosobieniem niezdecydowania, w Rumunii minister Petrescu-Comnene nie chciał zmienionej sytuacji zrozumieć. https://en.wikipedia.org/wiki/Nicolae_Petrescu-Comnen

Minister Beck, po rozmowach w Gałaczu, napisał o nim że „niczego w ogóle nie rozumiał”.

Chwila właściwą dla realizacji były dni bezpośrednio po Monachium. Słowacy zrobili swoje i czekali. Goering dziwił się później, że na tym odcinku Polska i Węgry tak łatwo pogodziły się z decyzjami monachijskimi. Ale juz w dwa tygodnie później, gdy Daranyi [Kálmán Darányi - ówczesny premier Węgier] spróbował mówić z Hitlerem o Słowacji, usłyszał od niego wyraźnie i szczere:
Moment został przegapiony (Der Zeitpunkt ist verpasst).

===========================================================================

JURAJ SLAVIK:

Od 1936 r. byłem posłem czechosłowackim w Warszawie. Powierzono mi misję doprowadzenia do porozumienia z Polską, ale i sam osobiście szczerze do tego dążyłem. Dzieje tego zadania opisałem po słowacku we wspomnie-niach p.t. . "Moja pamięć - żywa księga".
(…)

Pan minister Papée przed swym wyjazdem do Pragi w styczniu 1937 odwiedził mnie w Warszawie. Swoim sposobem wysłowienia, powolnym i rozważnym, zrobił na mnie wrażenie człowieka bardzo ostrożnego, który wykonuje swoje zadanie ściśle według otrzymanych dyrektyw swojego ministra bez żadnej własnej inicjatywy.

W swoich wspomnieniach dałem wyraz przekonaniu, że pani Papée wyjeżdża do Pragi rzeczywiście z dobrymi zamiarami i będzie w dziedzinie kulturalnej bardziej aktywnym czynnikiem niż jej małżonek w dziedzinie politycznej. Pani Papée zna przecież dobrze Czechy - jako skrzypaczka, po ukończeniu konserwatorium krakowskiego, odbyła studia u mistrza Sevcika.
https://www.rmfclassic.pl/encyklopedia/sevcik-otakar.html

[Pani Papée - Leonia Hubal Dobrzańska (1894-1961), córka Henryka i Marii z hr. Lubienieckich, która nosiła imię po swoim pradziadku, znanym pamiętnikarzu hr. Leonie Potockim. Jej bratem był mjr Henryk Dobrzański ps. Hubal. Synem Kazimierza i Leonii był Henryk - klimatolog]

Niemniej przeto sądziłem że p. minister Papée będzie się starał wyrównać istniejące rozdźwięki polsko-czechosło-wackie i doprowadzić do porozumienia oraz współpracy. W polskiej prasie te nadzieje wypowiedział jedynie Wojciech Korfanty w katowickiej "Polonii". Niestety, muszę stwierdzić że poselstwo polskie w Pradze podczas urzędowania p. ministra Papée mało się przyczyniło do zasadniczego poprawienia stosunków czechosłowacko- polskich. Jestem zdania że „Kartki z pamiętnika" dowodzą, iż to moje twierdzenie jest więcej niż uprawnione. Za ten stan rzeczy nie przypisuję winy tylko lub przede wszystkim p. ministrowi Papée. Pan minister ściśle wykony-wał rozkazy swego urzędu.

Myślę że p. minister Papée, mówiąc o listach prezydenta Benesza i prezydenta Mościckiego z 22 1 27 września 1938, ułatwiłby zrozumienie zagadnienia, gdyby przytoczył ich treść zasadniczą. A skoro listy te są krótkie, uczynię to za niego.

I tak w liście z 22 września 1938 do prezydenta Mościckiego, prezydent Benesz podejmuje inicjatywę stworzenia przyjacielskich stosunków między Polską i Czechosłowacją:
„Proponuję zatem Waszej Ekselencji w imieniu państwa czechosłowackiego otwarte i przyjacielskie wyjaśnienie oraz rozstrzygnięcie naszych różnic dotyczących obywateli polskich w Czechosłowacji. Gotów jestem zagadnienie to rozstrzygnąć na zasadzie zmiany granic. Porozumienie byłoby logicznym następstwem takiego układu jeżeli dojdziemy do porozumienia - a jestem przeświadczony że jest to możliwe - traktowałbym to jako początek nowej ery w stosunkach między naszymi dwoma krajami.”

"W zgodzie z właściwymi ministrami przedstawiam tę propozycję poufnie, ale równocześnie osobiście, w celu nadania jej charakteru pewnego zobowiązania. W ten sposób chciałbym to zagadnienie uczynić zagadnieniem wyłącznie między naszymi państwami.”

„Znając drażliwość naszych wzajemnych stosunków i będąc świadomy, jak było zawsze ciężko zmienić je na lepsze w czasach normalnych, środkami dyplomatycznymi lub politycznymi, próbuję skorzystać z aktualnego kryzysu, aby za jednym zamachem stworzyć nową atmosferę. Czynię to zupełnie szczerze. Jestem przeświadczony że przyszłość naszych państw i przyszła współpraca między nami będą w ten sposób ostatecznie zabezpieczone".

W odpowiedzi na list prezydenta Benesza, prezydent Mościcki w liście z 27 września 1938 r. oświad- czył że poddał jego wnioski „najściślejszemu zbadaniu", dodając iż podziela całkowicie pogląd „że stosunki między naszymi krajami mogłyby ulec poprawie tylko wówczas gdyby osiągnięto poważne decyzje".

„Jestem tego samego zdania, że w pierwszym szeregu zagadnień obecnej doby znajduje się stanow- cza decyzja dotycząca sporów terytorialnych, które bez mała dwadzieścia lat uniemożliwiały polep- szenie atmosfery między naszymi państwami. Przekazując swemu rządowi propozycję Waszej Ekscelencji , jestem przeświadczony że można w krótkim czasie opracować projekt porozumienia, które by odpowiadało wymaganiom dzisiejszej poważnej sytuacji".

Kiedy doręczałem list prezydenta Benesza prezydentowi Mościckiemu, byłem przekonany że będzie on zrozu-miany w taki sposób jak był pomyślany i że się doczekam dla naszych krajów braterskiego stosunku, który może powstanie z wielkiego cierpienia mojego narodu. Dosłownie tak powiedziałem prezydentowi Mościckiemu.

W odpowiedzi czeskiego ministerstwa spraw zagranicznych, złożonej przez ministra Kroftę posłowi Papée na jego notę z 21 września 1938 r., było zaznaczenie, że „rząd czechosłowacki gotów jest niezwłocznie rozpocząć przyja-cielskie rokowania z rządem polskim we wszystkich sprawach, aby doprowadzić do prawdziwego porozumienia między Polską a Czechosłowacją.”
Minister Krofta ustnie dodał:
„Pan minister Papée ponownie przypomniał że gest ze strony czechosłowackiej mógłby w dużej mierze przyczynić się do załatwienia sprawy. Pan prezydent Benesz posyła więc za pośrednictwem p. Slavika p. prezydentowi Rzecz-pospolitej Polskiej osobisty list , który uzupełnia nasza notę z dnia dzisiejszego i obejmuje zasadę zmiany granicy. W ten sposób gest będzie dokonany uroczyściej niż zwykłą notą dyplomatyczną. Dla przyszłości wzajemnych stosunków ważne jest aby nie było rekryminacji ze strony Czechosłowacji iż rozstrzygnięcie wymuszono w ciężkiej sytuacji”.

Pan minister Papée zaczyna swoje wspomnienia od noty z 27 września (której nie cytuje). Podaje jednak że żądał przeprowadzenia plebiscytu i ustąpienia "z zamieszkałych przez Polaków terenów analogicznie do tego, na co się Czesi zgodzili gdy chodzi o mniejszość niemiecką”. Kiedy ambasador rumuński Franasovici z polecenia ministra spraw zagranicznych Comnene, którego minister Beck nazwał „un parfait imbecile" i „un faible d'esprit" (p. minister słowa te łagodzi cytując: „niczego w ogóle nie rozumiał") interweniował w Warszawie, aby spór czechosłowacko-polski załatwić polubownie, p. minister Arciszewski [Mirosław Arciszewski, wówczas p.o. ministra SZ] powiedział mu że byłoby w interesie sprawy, żeby Czechosłowacja oświadczyła publicznie przez radio o swojej zgodzie na ustąpienie Polsce Śląska Cieszyńskiego. Polska podobno nie żąda niezwłocznego odstąpienia, ale tylko ogłoszenia zaraz tego zobowiązania. Informację tę przekazałem 27 września telegraficznie do Pragi.

Na to otrzymałem z Pragi zapytanie, czy ważne jest to co oświadczył Arciszewski, gdyż Papée domaga się niezwłocznego odstąpienia Śląska Cieszyńskiego i żąda odpowiedzi w ciągu dwóch dni. Benesz mówił p. minis-trowi Papée o gotowości oddania Śląska Cieszyńskiego, ale gdyby Czechosłowacja uczyniła to dziś, straciłaby kolej bogumińską, a Niemcy powołaliby się na polski precedens i zażądali zajęcia linii Hitlera [https://www.labiryntarium.pl/opevneni/1709-opevneni.html ]:
„Nie możemy zrobić dla Polski tego czego nie chcemy zrobić dla Niemców mimo ich nacisku wojennego... Polsce jesteśmy gotowi zaraz złożyć zasadnicze oświadczenie o decyzji odstąpienia terenu, który przekażemy po załatwie-niu wszystkich szczegółów, przy czym Polska musi uwzględnić nasze żywotne interesy, które są obecnie w grze. W przeciwnym wypadku byłaby zmarnowana podstawa, na której oparłem przyszłe dobre stosunki. Nie byłoby to porozumienie, ale dyktat i przemoc".
Pan minister Papee jednak pisze: „Pośpiech jest teraz sprawą zasadniczą”. Chociaż wiedział albo bodaj wyczu-wał, co się w Monachium działo. Wie o tym przecież teraz gdy pisze swoje „Kartki z pamiętnika". Nie zmienił jednak swego zdania, głosząc że „głównym zadaniem posła polskiego było obecnie przyspieszyć decyzję czeską".

Czechosłowacka odpowiedź na notę polską rzeczywiście się spóźniła i była doręczona dopiero 30 września, gdyż wypadki w Monachium w dniu 29 września wymagały całkowitej uwagi Pragi i zepchnęły zagadnienia Warszawy na drugi plan.

Ale polska polityka zagraniczna nie tylko nie liczyła się z tym co się działo w Monachium, ale na odwrót, monachijskie nieszczęście jeszcze ją podniecało do nieustępliwego działania. Minister Beck w swojej książce „Dernier rapport” (str. 165-167) sam wyjaśnia, że polskie postępowanie było „protestem przeciwko postępowaniu w Monachium", gdyż polska polityka zagraniczna znalazła się w takiej sytuacji, że tereny niemieckie powiększyły się bezpośrednio przy polskiej granicy i w sąsiedztwie Zaolzia, a konferencja czterech mocarstw, naruszając najelementarniejsze zasady niepodległości państw i nietykalności ich ziem, nie wzięła pod uwagę interesów innych państw.

Dlatego też na naradzie na Zamku u prezydenta Mościckiego w obecności marszałka Śmigłego-Rydza, premiera Składkowskiego i wicepremiera Kwiatkowskiego, minister Beck zajął stanowisko, że gen. Bortnowski „na znak protestu przeciwko postępowaniu w Monachium” musi niezwłocznie rozpocząć pochód na Zaolzie. Na tej konfe-rencji wniosek ten ustalono. Uzupełniło go tylko postanowienie o wysłaniu do Pragi ultimatum tego samego dnia przed północą z terminem 12 godzin na odpowiedź, czyli do południa 1 października poseł Papée 30 września o godz. 11.45 w nocy doręczył ultimatum żądając niezwłocz- nego opuszczenia i oddania terenu oznaczonego na mapie w nocie z 27 września, dalszej ewakuacji w ciągu 24 godzin drugiej strefy, oznaczonej na innej mapie oddania reszty powiatów cieszyńskiego i frysztackiego w ciągu 10 dni. To były tylko główne żądania ultimatum, które obejmowało 8 punktów.

Rządy francuski i angielski uważały że żądań tych rząd czechosłowacki nie może przyjąć.

Wobec czego ambasadorowie Nöel i Kennard ponownie interweniowali u Becka 30 września i 1 października, aby Polska odstąpiła od kroków wojennych [Léon Nöel; ambasador francuski. Howard William Kennard; ambasador brytyjski]. Prezydent Roosevelt również wysłał osobistą depeszę do prezydenta Mościckiego.

Nie było to jednak potrzebne: rząd czechosłowacki, który zwrócił się o przedłużenie ultimatum o jedną godzinę, doręczył posłowi Papée odpowiedź o 12:30 w 2 października, zawierającą bezwarunkowe przyjęcie polskich żądań, przy czym odpowiedź określała że wszelkie ustalenia dotyczące obywateli polskich rząd czechosłowacki chciałby szybko rozstrzygnąć w bezpośrednich i przyjaznych rozmowach między oboma rządami.

Jak z tego wynika, niesłuszne i niesprawiedliwe jest twierdzenie ministra Papée, że „Czechosłowacja Benesza nie tylko nie miała zamiaru załatwić sporu czesko-polskiego o Śląsk Cieszyński przed wymuszonym w Monachium odstąpieniem ziem sudeckich, ale że ustąpiwszy już Niemcom , próbowała obejść nasze żądania i grała na zwłokę, opierając się na nowym stanie rzeczy i nowych gwarancjach”.

Nie zamierzam zajmować się szczegółami, które podaje p. minister Papée. O zdarzeniach w trakcie trwania konferencji w Monachium wie niewątpliwie więcej niż ja. W swoich wspomnieniach zaznaczyłem, że po mojej wizycie u prezydenta Mościckiego posunięcia polskie były wykonywane głównie w Pradze przez p. ministra Papée i dowiadywałem się wtedy o nich tylko pośrednio i z różnych źródeł.

W Pradze wiedziano że posłowie ze Słowackiej Partii Ludowej, zwłaszcza Sidor, odwiedzali poselstwo polskie. I ja o tym wiedziałem. Ale ponieważ nie wiedzieliśmy jakie stanowisko podczas tych odwiedzin zajmowali poseł polski oraz Sidor, dlatego w swoich wspomnieniach o tych odwiedzinach nie pisałem. Wspomniałem tylko że rozmawiałem z Sidorem w Tatrach, w czasie Bożego Narodzenia w 1938 r., i w ostry sposób zarzucałem mu zachowanie się w Warszawie. Sidor wówczas - zaznaczam to we wspomnieniach - zmienił front, mówił o Pola-kach nieprzyjaźnie. Przypomniałem mu wówczas jego zagadkowe wizyty u posła Papée. Sidor odpowiedział w sposób zdecydowany że nigdy w rozmo- wach z p. ministrem Papée nie zajął stanowiska antypaństwowego.
Zaznaczył że dobrze wie, jak dyplomaci mogą wyzyskać to, czego im się uda dowiedzieć w drodze poufnej.

Dlatego tym bardziej ważkie jest ujawnienie przez p. ministra Papée - w „Kronice kilku dni" jak Tiso i Sidor wobec przedstawiciela obcego państwa zdradzali Czechosłowację. Pan minister Papée sam przyznaje, że dokument, który mu doręczyli posłowie sejmu czechosłowackiego, był „w całym słowa znaczeniu kompromitujący dla posłów sejmu czechosłowackiego". Czy wobec tego postępowanie posła obcego państwa akredytowanego przy czechosłowackim prezydencie i rządzie było poprawne? Ja nie pozwoliłbym sobie na podobny wyczyn wobec państwa, w którym byłem akredytowany.

Dokument, który Tiso i Sidor doręczyli p. ministrowi Papée, był deklaracją partii ludowej o unii z Polską w „ramach państwa dualistycznego, albo unii z Polską i Węgrami w ramach państwa trialistycznego, gdyby taki związek dochodził do skutku". Deklarację tę p. minister Papée przekazał specjalnym kurierem do Warszawy. Niezmiernie interesujące jest że w „Journal 1933 - 1939" Szembeka [Jan Szembek, wiceminister MSZ], gdzie pod datą 4 października znajduje się wzmianka o rozmowie z Kobylańskim [Tadeusz Mieczysław Kobylański; wówczas v-ce dyr., dep. Polit.-Ekonom. w MSZ] na temat Słowacji, nie ma wzmianki o tej deklaracji. Tak byli w Warszawie przezorni aby nie zdradzić swoich przyjaciół na Słowacji.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Szembek_(dyplomata)

Można się zgodzić z niektórymi poglądami p. ministra Papée. Na przykład że Czechosłowacja powinna była walczyć i nie poddać się dyktatowi Monachium. Ale czy p. minister Papée nie widzi własnej winy w tym, że w Pradze powszechnie wierzono, iż Polska będzie walczyła przeciw Czechosłowacji?

Usiłowałem temu zaprzeczać. Nie wierzono mi . O tym że p. minister Papée dostał instrukcje od ministra Becka, aby na wypadek wybuchu wojny pozostał przy prezydencie Beneszu i udał się z nim do sztabu generalnego, p. minister Papee na pewno nikomu w Pradze nie mówił. A mógł to oświad- czyć chociaż ministrowi Krofcie, który wspomniał o nowym uderzeniu wymierzonym w ciężko rannego. Ten „szczery patriota i znawca stosunków polsko-czeskich w przebiegu dziejów" - powtarzam słowa p. ministra Papée o Krofcie i dziękuję mu za nie - nie byłby wyzyskał tego na szkodę sprawy.

Niezmiernie zainteresował mnie list p. Tadeusza Machalskiego do redaktora „Wiadomości" (nr 837)
[zob. appendix na końcu notki].

W zasadzie zgadzam się z nim i jestem mu wdzięczny za stwierdzenie że „rozwiązania kwestii naszego polskiego bezpieczeństwa nie należało szukać we wspólnym z Hitlerem rozbiorze Czechosłowacji, ale wręcz przeciwnie, podtrzymując Czechosłowację w jej oporze i broniąc jej przed agresją niemiecką”.

W maju 1938 r. bardzo często stykałem się z Nöelem i Kennardem. W moich wspomnieniach nic nie piszę o „zapytaniu rządu francuskiego, co Polska zrobi w wypadku, jeżeli agresja niemiecka w stosunku do Czechosło-wacji spowoduje konflikt zbrojny między Francją i Anglią a Niemcami". Ambasadorowie Nöel i Kennard byli w dniu 4 maja u ministra Becka i według mojej wiedzy nie stawiali tak jednoznacznego pytania. Tak samo minister Beck w tym czasie, według informacji Nöela, nie odpowiedział że „Polska nie jest związana żadnymi zobowiąza- niami w stosunku do Czechosłowacji".

Ale prawdą jest, że ambasador Nöel podaje w książce "L'Agression allemande contre la Pologne"na str. 206: „W swoim czasie, jeden z dzienników angielskich twierdził, że Polska w razie wojny stanie w jednym szeregu ze swoim sprzymierzeńcem, Francją, po stronie czeskiej. Twierdzenie tego dziennika wywołało formalne zaprzeczenie: rząd polski oświadczał, że nie zawarł żadnego układu wzajemnej pomocy z Czechosłowacją i podkreślał swoją wrogość (hostilité). Zaczęto się zastanawiać czy ta sprzeczna informacja nie została podsunięta dziennikowi angielskiemu, ażeby dać powód do takiego określenia stanowiska [polskiego]".

Ale charakterystyczne jest że Nöel w swej książce twierdzi (str. 216- 217): „Istotnie, stan rzeczy był taki: trzeba było się obawiać że w razie wybuchu wojny, Polska będzie walczyła u boku Niemiec, ponieważ, jak wyrażała jasno swój zamiar, opierać się będzie siłą rosyjskiej Interwencji zbrojnej na rzecz Czechosłowacji, co więcej, że w razie jakiegokolwiek zajścia granicznego, sama zaatakuje Czechosłowację do czego, było to jasne, przygotowywała się. Będzie zatem [Polska] wmieszana w konflikt przeciw sprzymierzeńcom Francji, podczas kiedy Francja będzie wciągnięta w walkę śmiertelną z Niemcami, popierając Czechosłowację".

Co do drugiego faktu, wspomnianego przez p. Machalskiego o demarkacyjnej linii polskiej i niemiec- kiej strefy interesów w Czechosłowacji, o co prowadził rokowania p. ambasador Lipski [Józef Lipski] z sekretarzem stanu Hitlera Weizsäckerem - to, według raportów tego ostatniego z 27 września 1938 (zawartych w: „Documents on German Foreign Policy. 1918 – 1945”, Series D, Volume II):
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ernst_von_Weizs%C3%A4cker

„29 września ministerstwo spraw zagranicznych w Berlinie depeszowało do swej ambasady w Warszawie, że na mapie, którą ambasador Lipski pokazał sekretarzowi stanu przy rozmowie, były dwie linie: jedna która była przeznaczona na wypadek pokojowej okupacji, a druga, która wyznaczała polską sferę zainteresowań dalej na zachód. Łatwo się porozumieli, przyjmując linię wyznaczoną na wypadek akcji nieprzyjacielskiej .”

Interesujące, że von Moltke [Hans-Adolf Helmuth Ludwig Erdmann Waldemar von Moltke] podawał ponownie do Berlina informację o postawie Polski, która zostanie neutralna w początkowej fazie niemiecko-czeskiego konfliktu. Polska będzie usiłowała zabezpieczyć neutralny kordon państw bałtyckich. Polska nie tylko jest przeciw temu, aby sowiecka armia przeszła przez polskie ziemie, ale okaże daleko idącą pomoc Rumunii po to by uniemożliwić przejście tej armii przez Rumunię.

Beck w rozmowie 1 października wyraził von Moltkemu „prawdziwą wdzięczność za lojalne postępowanie, jakie podczas konferencji monachijskiej okazano Polsce, i za szczerość jaką Polska odczuwała ze strony Niemiec podczas czeskiego konfliktu. Zachowanie się Führera i kanclerza było w pełni uznane przez polski rząd i społeczeństwo" (raport z 1 października 1938). Lipski, na polecenie Becka, wyraził takie same uznanie w Berlinie.

APPENDIX
List autorstwa płk dypl. WP Tadeusza Machalskiego (1893 Wiedeń - 1983; Londyn) do redakcji „Wiadomości”.

Oto treść tej korespondencji:

Ambasador Papée pisze w swojej „Kronice kilku dni” (…) :
Wiemy także że Polska, która nie miała przymierza z Czechosłowacją Benesza, miała przymierze z Francją i że tego przymierza była gotowa dochować. Wiemy że Polska w razie wojny nie znalazła by się po stronie Niemiec, ale po stronie swojej sojuszniczki Francji, czyli tym samym po stronie Czechosłowacji.

Te dwa zdania stanowią prawdziwą rewelację , ponieważ są w rażącej sprzeczności z powszechnie znanymi faktami.

Fakt pierwszy. W maju 1938 rząd francuski zawiadomił oficjalnie rząd polski, że wprawdzie wspólnie z rządem brytyjskim będzie nalegał na rząd czechosłowacki, by w sposób sprawiedliwy załatwił sprawę mniejszości niemieckich w granicach państwa czechosłowackiego, w razie jednak pogwałcenia suwerenności Czechosłowacji zdecydowany jest wystąpić zbrojnie w obronie swojej sojuszniczki , przy czym rząd francuski pytał: „co Polska zrobi w przypadku, jeżeli agresja niemiecka w stosunku do Czechosłowacji spowoduje konflikt zbrojny między Francją i Anglia a Niemcami? [wytłuszczenie moje  -  S.O.]

Pytanie było jasne. Nie mniej jasna była odpowiedź Becka, który ograniczył się do szorstkiego stwierdzenia, ze Polska nie jest związana żadnymi zobowiązaniami stosunku do Czechosłowacji.

Jak to pogodzić z twierdzeniem ambasadora Papée że Polska „była gotowa dochować swego przymierza z Francją?”

Fakt drugi. W okresie przedmonachijskim ustalał w niemieckim ministerstwie spraw zagranicznych w Berlinie linię demarkacyjną , która miała rozgraniczać polska i nieniecką strefę interesów w Czecho- słowacji. Wynika z tego że Polska przygotowywała się do wspólnej akcji z Hitlerem przeciw Czechosłowacji, a minister Beck dziękował Hitlerowi za jego życzliwe ustosunkowanie się do interesów polskich, co jeszcze bardziej zaprzecza tezie ambasadora Papée.

Znane jest tłumaczenie się Śmigłego-Rydza i Becka że wobec decyzji Hitlera, Polska znalazła się w sytuacji przymusowej, bo gdybyśmy sami nie zajęli Zaolzia, to zająłby je Hitler, a nie mogliśmy dopuścić by Niemcy zawładnęli połączeniem kolejowym, które przez Bogumin i Cieszyn wyprowadzło by ich na południowe stoki Karpat [prawidłowo powinno być: na północne stoki – być może to błąd składu w drukarni „Wiadomości”].

Nic bardziej fałszywego niż takie twierdzenie. Rozwiązania kwestii naszego bezpieczeństwa nie należało szukać we wspólnym z Hitlerem rozbiorze Czechosłowacji, ale wręcz przeciwnie, podtrzymując Czechosłowacje w jej oporze i broniąc jej przed agresją niemiecką.

=======================================================================

Dla zainteresowanych tematem więcej szczegółów np. pod linkiem:

http://rcin.org.pl/Content/52305/WA303_71681_A453-SzDZ-R-49-2_Kaminski.pdf

******

Wykaz moich notek na portalu "Szkoła Nawigatorów" pod linkiem:

http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/troche-prywaty      

 

 

---

tagi: zaolzie 1938 

	stanislaw-orda
	25 stycznia 2020 13:31

21     5693    8 zaloguj sie by polubić