Mamy czas Wielkiego Postu, który poprzedza pewne ważne święto. Zatem coś a propos na ten szczególny czas.

Tytuł notki stanowi nawiązanie do tytułu książki austriackiego pisarza George Saiko  (1892-1962)
Der Mann In Schilf (Człowiek w sitowiu), wydanej w 1955 r. Kongenialny przekład na język polski jest dziełem małżeństwa Ireny i Egona Naganowskich. Oczywiście, zarówno autor jak i książka są niemal zupełnie nieznani. Książka jest rodzajem moralitetu napisanego w konwencji realizmu magicznego.
Ww. konwencja należy do ulubionej przeze mnie formy twórczości, tak w literaturze: Karl Kraus, Hermann Broch, Albert Paris Gütersloh, Fritz von Herzmanowsky-Orlando oraz podobnie w malarstwie: René Magritte, Salvador Dali, Giorgio de Chirico, Henri Rousseau (Celnik). Przy okazji dodam, iż za literacki „wzorzec z Sevres” w kategorii literackiego moralitetu uważam arcydzieło Tomasza Manna zatytułowane „Wybraniec”.

W  kontekście tego, co powyżej, tytuł notki nawiązuje do fabuły zawartej w starotestamentowej Księdze Wyjścia (Exodus), która w dużych fragmentach reprezentuje podobny rodzaj realizmu, a także odnosi się do wschodniego rejonu granicznego ziemi faraonów w czasach Exodusu, które wówczas zwane było Morzem Sitowia, ale reprezentowane jest przez Morze Czerwone.  Chyba stało się tak z zupełnie banalnego powodu, że w chwili redagowania ksiąg biblijnych o Exodusie, zapewne siedem lub osiem stuleci później nikt nie kojarzył co zacz owe Morze Sitowia, natomiast przeciwnie było w przypadku Morza Czerwonego. 

Kilka uwag wstępnych
Notka dotyczy narracji zawartej w dwóch księgach Starego Przymierza (Starego Testamentu), czyli Księgi Rodzaju (Genesis) oraz Księgi Wyjścia (Exodus). W tekście odwołania do tych ksiąg oznaczone są jako Rdz lub Wj (ze wskazaniem pozycji wersu/wersów). W przypadku odniesienia do innej księgi ST używam odpowiedniego dookreślenia. Wprowadziłem określenie Hebrajczycy  w miejsce daleko bardziej rozpowszechnionej nazwy Izraelici. Otóż historycznie rzecz biorąc, o Izraelitach w sensie wyodrębnionej zbiorowości można sensownie mówić dopiero od momentu powstaniu Królestwa Izraela i Judy (przełom XI i X wieku przed Chrystusem). Jako że wydarzenie Exodusu zaistniało znacząco wcześniej, zdecydowałem się na inne określenie, zaś sygnatura w rodzaju (proto)-Izraelici brzmiałaby sztucznie, ponadto uwzględniając lobotomię historyczną czasu reform oświatowych, byłaby niezrozumiała.  
Przy datach odnoszących się do starej ery nie stosuję  dookreślenia w rodzaju „stara era” lub „BC” 
(before Christi  - przed Chrystusem) czy „a.Ch.n.”  (ante Christum natum), ze względu na to, że praktycznie wszystkie daty w tekście dotyczą czasów starej ery (ery Starego Przymierza).
Natomiast w przypadku nowej ery (ery Nowego Przymierza) podaję taki namiar, jakkolwiek z kontekstu i tak wynika, o która erę może chodzić. Używam również terminu „Delta” bez dodatkowego określnika w rozumieniu delty nilockiej w Dolnym Egipcie (tj. delty rzeki Nil). Jeszcze jedna uwaga. Transkrypcje imion faraonów są rozmaicie pisane w różnych językach. Wynika to z prostej przyczyny, iż są one odczytane z hieroglifów, bądź z przekładów greckich tychże hieroglifów. W przypadku języków nowożytnych przekład uwzględnia reguły wymowy danego języka  (czyli różnić się będzie zapis takich imion np. w jęz. angielskim lub jęz. polskim).
W Aneksie  (poz. nr  9) przedstawiam kilka przykładów takiego zapisywanania imion, za wyjątkiem,  rzecz jasna, wersji z użyciem hieroglifów. 

Wprowadzenie
W tekście, którego pierwszą część przedstawiam, omówiłem treść najnowszych publikacji na ten temat autorstwa kilku znanych i uznanych autorytetów z dziedziny egiptologii, historii starożytnej Egiptu i Lewantu oraz języków antycznych z tego terenu cywilizacyjnego. Publikacje ukazały się w jęz. angielskim w latach 2012, 2016, 2017, 2019, czyli w przedmiotowym zakresie reprezentują możliwie  aktualny stan badań. Autorzy i tytuły ich publikacji zostali wymienieni w Aneksie (poz. nr 1).
Jak zawyczaj przy niektórych nazwiskach i nazwach dodałem linki.

Biblijna historia Józefa w Egipcie, zniewolenie Hebrajczyków (Proto-Izraelitów) oraz ich Wyjście z Egiptu (Exodus) to jedne z najbardziej intrygujących narracji biblijnych.  Ale czy można znaleźć dowody na to, w jakim stopniu są one prawdziwe?  Wielu przyjmuje biblijną narrację jako opis bezspornych faktów ze względu na wyznawaną wiarę, podczas gdy inni poszukują dlań dowodów archeologicznych czy też w  odczytanych starożytnych zapisach. Badania naukowców doprowadziły do konkluzji, iż wydarzenia takie jak wejście Józefa do Egiptu i jego dojście do pozycji gubernatora, późniejsza niewola jego ludu, a następnie jego wyzwolenie zostały opisane w biblijnej księdze Księdze Wyjścia (Exodus), zgodnie z ideologicznym przesłaniem, niekoniecznie zaś zgodnie z faktycznym przebiegiem.

Exodus (Wyjście), a następnie podbój Kanaanu – Ziemi Obietnicy, o  którym pamięć  stanowi najważniejsze wydarzenie dla wyznawców judaizmu i mit założycielski tożsamości narodu izraelskiego, stanowią zagadnienie nadal wywołujące burzliwe debaty i spory między środowiskami biblistów oraz archeologów. Jedną z opcji reprezentują bowiem ci, którzy bronią tezy, iż Biblia powinna być traktowana jako niepodważalne źródło historii, podczas gdy inni wskazują na przebieg wydarzeń w oparciu o dane dostarczane przez archeologię. 

Reasumując, wydarzenia biblijne opisane w Ks. Wyjścia  poddawane były  wielką ilość razy badaniu zarówno przez duchownych jak i świeckich naukowców, ale nie zdołano uzyskać konsensusu co do ich przebiegu. Czy zatem odnalezione zostały jakieś dowody archeologiczne mogące potwierdzić lub  w inny sposób przedstawić biblijną wersję owych wydarzeń?  Ta kwestia stała się tematem cyklu, którego inauguracją jest  niniejsza notka.

******

Józef  i pierwsi Hebrajczycy w Egipcie

Zestawienie powiązanych ze sobą faktów historycznych w kontekście oceny biblijnych opowieści pozwala na wskazanie, które z nich są wystarczająco potwierdzone, aby je zasadnie uznać za prawdziwe, a które należy odrzucić. 

Pierwsza z kwestii dotyczy postaci Józefa, który mając 10 lat, znalazł się w Egipcie ok. 1408 r., razem z częścią  wziętych do niewoli mieszkańców Kanaan, Aram i Mitanni podczas kampanii wojskowych prowadzonych w wymienionych krainach w 7 (lub 9) roku panowania faraona Amenhotepa II.
(zob. ANEKS pkt 2).
W 7 roku panowania faraon ten rozpoczął walki przeciwko Mitanni, co uzasadnia wniosek, że część jeńców pochodziła z tego obszaru, jak również z terenów syryjskich na południowy wschód od niego.. Amenhotep II na Steli Memfis podał, że sprowadził do Egiptu, jako część swoich łupów wojennych, „3600 Apiru i 15200 Shasu".  (zob. ANEKS pkt 3)

Odnalezione zostały dowody uprawdopodobniające  tezę, że biblijny Józef jest tożsamy z egipskim wezyrem o imieniu Yu Ya, mężem Tu Ya i ojcem Ti Ya i A Ya  oraz prekursorem kultu bożka Atona w czasach XVIII Dynastii. Józef, przebywając w Egipcie jako niewolnik, sługa lub wolny człowiek za panowania faraona Amenhotepa II, żył w egipskiej kulturze, ale zachowywał wiarę w Jahwe.

W biblijnej opowieści Józef jest przedstawiony jako marzyciel - idealista prześladowany przez swoich braci, którzy sprzedali go w niewolę udającym się do Egiptu izmaelickim handlarzom, po czym trafił do domu członka rodziny królewskiej o imieniu Potyfar, który był przywódcą wojskowym. Józef znalazł się w tarapatach, gdy został oskarżony przez żonę Potyfara o naganne zachowanie seksualne, wskutek czego został osadzony w więzieniu, z którego go zwolniono ok.1388 r.

Józef, który parał się interpretowaniem snów faraona Thutmose IV, doszedł  do szczytu władzy jako Wezyr Północnego Egiptu, generał wojska, kapłan, a także jako regent dla młodocianego faraona Amenhotepa III. Józef był znany pod egipskim imieniem Yu Ya, które przyjął na cześć boga Jahwe,  któremu służył. Imię to znaczyło Yusef Yahweh, czyli honorowało boga, którego wyznawał, a taki właśnie zwyczaj kultywowali hierarchowie egipscy wysokiej rangi.

Od początku panowania XVIII dynastii Egipt był we wrogich relacjach z państwem Mitanni, ale po kampanii z 9 roku (jw.), wrogość między tymi królestwami ustała. Prawdopodobnym powodem jej zakończenia była umowa polegająca na tym, iż Thutmose IV, syn Amenhotepa II, miał poślubić córkę króla Mitanni. Mogło stać się tak dlatego, że Mitanni, jak również region Ugarit i południowe Hatti (państwo Hetytów), były miejscem pochodzenia Józefa i Hebrajczyków, a Yu Ya-Józef mógł zatem zostać dyplomatycznym łącznikiem między Egiptem a Mitanni. Możliwość nawiązania przyjaznych stosunków dyplomatycznych z dawnym wrogiem Egiptu stanowiła jedną z zalet, jaką reprezentował Józef dla faraonów.

Józef poślubił Asenath, córkę egipskiego arcykapłana, która przyjęła religię Józefa oraz imię "Tu Ya" na cześć Jahwe (analogicznie do Yu Ya). Ich pierwszym dzieckiem była córka, którą nazwali Ti Ya, (analog jak poprzednio). A kiedy Thutmose IV zmarł w połowie lat dwudziestych (swego panowania), Yuya-Józef  został ojczymem Amenhotepa III  (syna Thutmose IV), stając się formalnie "ojcem faraona".  (Rdz  45, 8) 

Odkrycie tożsamości egipskiego Yu Ya jako biblijnego Józefa stało się zagadnieniem weryfikowanym przez licznych naukowców. Jako pierwszy o tym, że była to ta sama postać, odważył się napisać egipski pisarz i historyk Ahmed Osman.
https://en.wikipedia.org/wiki/Ahmed_Osman_(author,_born_1934)

Egiptolodzy z miejsca go potępili. A. Osman próbował uzyskać pozwolenie od Muzeum Kairskiego na zbadanie mumii Yu Ya, ale mu tego odmówiono. W odniesieniu do czterech "hebrajskich faraonów z epoki Amarna", którzy nastąpili po Amenhotepie III, kurator muzeum zapytał A. Osmana:
"Dlaczego chce pan udowodnić, że czterech naszych faraonów miało żydowską krew ?". 
na co historyk (ponoć) odpowiedział:
"Nie próbuję niczego udowadniać. Ale jeśli to jest fakt, to dlaczego go ukrywać? I co w ogóle jest złego w żydowskiej krwi?"

Czterech "męskich" hebrajskich faraonów i dwie "żeńskie" hebrajskie faraonki (wszyscy z Amarny), które panowały pomiędzy nimi to: Akhenaten, Nefertiti, Smenkhkare, Merytaten, Tutankhamun i A Ya. Jest to sześcioro władców, których imiona zostały później wymazane i pominięte na liście królów faraona Seti I. Właśnie ich miał na myśli kurator muzeum. (zob. ANEKS pkt 4)

Jedną ze znaczących różnic między biblijnymi źródłami, zapisanymi w czasie odległym od opisywanych zdarzeń o 1000 lat, jest pewien szczególny werset z Księgi Wyjścia (Wj 1, 1):
„Oto imiona Izraelitów, którzy przybyli z Jakubem do Egiptu. Ze swoimi rodzinami przywędrowali tam: Ruben, Symeon, Lewi i Juda, Issachar, Zabulon i Benjamin, Dan, Neftali, Gad i Aser. Wszyscy oni byli potomkami Jakuba, w sumie siedemdziesięciu ….”.
Natomiast w  greckim przekładzie ST podano w tym miejscu liczbę siedemdziesiąt pięć osób, wliczając potomków Efraima i Manassesa. Tym samym liczba „75" jest znacznie bliższa prawdy, a brakujące pięć dusz „z lędźwi Jakuba" to:  Yu Ya - Józef, jego żona Tu Ya - Asenath, ich córka Ti Ya i ich synowie bliźniacy Su Ti/Set (Efraim) i Hor/Horus (Manasseh), którzy później zostali celowo pominięci przez  hebrajskich skrybów masoreckich z powodu ich egipskich (nie żydowskich) korzeni.
(vide: ANEKS pkt 5)

Józef jako wezyr Yu Ya i jednocześnie jako regent Amenhotepa III rządził Egiptem do czasu dorosłości faraona.  Amenhotep III poślubił córkę Yu Ya-Józefa, Ti Yę, około 1376-1375, gdy oboje byli wieku ok.12 lat, co dodatkowo umocniło rangę Józefa, jako „Ojca Faraona".

Yu Ya wyznawał wiarę w  jedynego Boga. Wpływy Yu Ya-Józefa doprowadziły do przewrotu monoteistycznego w Egipcie, zwanego jako atenizm, którego dokonał wnuk Yu Ya-Josefa w osobie  faraona Akhenatena (Echnatona). Przewrót ten wywołał potężne wewnętrzne perturbacje, które nękały Egipt przez długie lata. Między innymi z tego powodu Hebrajczycy byli obwiniani za spowodowanie niepokojów w Egipcie i za panowania Ramzesa II (1279-1213), zostali zmuszeni do prac przy odbudowie dawnej twierdzy Hyksosów w Awaris, kiedy ten faraon przeniósł tam ponownie stolicę, przemianowując ją  na Pi-Ramesses. 

Faraon ten zlecił także dokończenie budowy miasta Pi-Thom, rozpoczętego przez jego ojca Seti I. Biorąc pod uwagę okresy panowania trzech poprzednich faraonów  (Ramzes I, Horemheb i  A Ya), on był tym faraonem "który nie znał Józefa". Dopiero w okresie 1208 -1188 Hebrajczycy opuścili Egipt i udali się na pustkowia półwyspu Synaj, tj. ok. 200 lat po tym, jak Józef wszedł do Egiptu. 

Był to okres wojny trojańskiej, a ta katastrofalna wojna przyniosła upadek wielu organizacji quasi państwowych, przypieczętowując niejako koniec cywilizacji epoki brązu. Po jej zakończeniu nie było już Mykeńczyków, Hetytów, Trojan, wielkiego miasta Ugarit oraz wielkich państw-miast w Kanaanie. Gdy wspomniana wojna wybuchła, wszystkie te narody, państwa-miasta i ich kultury poprzez handel współzależne od siebie, zaczęły gwałtownie podupadać, a  doznały kompletnego załamania, gdy susza, głód i najeźdźcy z ludów morza przetoczyły się się przez ich tereny, a gdy jeszcze trzęsienie ziemi wstrząsnęło Egeą, Anatolią, Syrią i północnym Kanaanem, dokończyło dzieło ich zniszczenia.   
[Być może organizacje państwowe tych ludów mogłyby przetrwać jedną katastrofę, taką jak susza lub trzęsienie ziemi, ale nie zdołały oprzeć się skumulowanym efektom trzęsienia ziemi, suszy oraz najeźdźców, które w krótkich odstępach wystąpiły po sobie. Zaistniał  bowiem "efekt domina", w którym rozpad jednej cywilizacji pociągał za sobą upadek innych]

Społeczności w Kanaanie i regionie Lewantu zostały w dużym stopniu zniszczone i zdegradowane, a w ten sposób wytworzyła się wolna przestrzeń dla Hebrajczyków, którzy weszli do wyludnionego Kanaanu nie napotykając większego oporu ze strony lokalnych plemion. Okres dziesięcioleci po roku 1177 (po upadku cywilizacji epoki brązu) był czasem, w którym mogli oni podbić Kanaan i uformować się jako jednolity naród „na własnym”. Z tego powodu wersja biblijna, wskazująca na czas o 200 lat wcześniejszy, zawiera błędne datowanie, gdyż zakłada że czas od wyjścia Hebrajczyków z Egiptu do panowania króla Salomona trwał 480 lat, podczas gdy tylko połowa tego interwału  (tj. 240 lat) określa rzeczywistą ramę czasową. Przyczyna jest prozaiczna: obecnie (w erze nowożytnej)  inaczej obliczamy czas trwania roku. Kwestia ta jest omówiona w dalszych częściach cyklu.

Kraina Abrahama i Hebrajczyków

Aram-Naharaim lub "Aram Dwóch Rzek" jest wspomniany w Biblii pięć razy, a termin ten jest powszechnie utożsamiany z Nahrima, co odpowiada geograficznemu opisowi królestwa Mitanni. Zapisy w Listach z Amarny dowodzą, że Egipcjanie identyfikowali lud Mitanni jako "Naharin” . Najprawdopodobniej związane jest to z nazwą rzeki Eufrat, której górny bieg był nazywany przez Egipcjan "N-h-r-n".   W Księdze Rodzaju nazwa Aram-Naharaim jest używana zamiennie z nazwami Padan-Aram i Haran dla określenia miejsca, w którym Abraham osiedlił się wraz z rodziną swego ojca Teraha, po opuszczeniu chaldejskiego Ur w drodze do Kanaanu (Rdz 11, 31).
vide: ANEKS pkt 6

Inną przesłankę stanowi to, że starożytne ruiny Gobekli Tepe, znajdują się zaledwie 5 km na płn.- wsch. od Urfy. W Gobekli Tepe znaleziono najstarsze dowody istnienia jakiejkolwiek cywilizacji znanej z historycznych  artefaktów i pomników datowanych na 10 000 lat BC. Biblia mówi nam, że:
„Haran umarł... w ziemi, z której pochodził, w Ur".  (Rdz 11, 28)
Ponadto znajdowało się tam starożytne miasto Urkesh, na wschód od Haranu, które wskazywane jest jako prawdopodobne miejsce pochodzenia Hurytów. A na północ od tego obszaru (na południe od Morza Czarnego) było starożytne królestwo Urartu z górą Ararat w jego wschodniej części, odnośnie której archeolodzy i historycy biblijni wierzą, że znajduje się tam trop do historii Arki Noego. Wszystko to sugeruje silny związek z rodzinnymi stronami  Abrahama. Stanowi również przesłankę tezy, że "chaldejskie" Ur w południowej Mezopotamii nie musi wcale być tym jedynym "Ur" w regionie wschodniej Turcji i Mezopotamii, skoro objęcie przez Chaldejczyków władzy w Babilonie nie wydarzyło się przed końcem VII w.  
(vide: ANEKS pkt 7)

Reasumujac, lokalizacja Haranu i Padan-Aramu została ustalona bezspornie na terytorium imperium Mitanni. Padan Aram w języku aramejskim oznacza "pole Aramu", a nazwa ta jest tożsama z  hebrajskim „sedeh Aram" (pole Aramu). Bratanek Abrahama, Bethuel, syn jego brata Nahora, był ojcem Labana i Rebeki, a oni wszyscy mieszkali w Padan-Aram; 
"Izaak miał czterdzieści lat, gdy poślubił Rebekę, córkę Bethuela Aramejczyka z Padan-Aram, siostrę Labana Aramejczyka." (Rdz  25, 20).   

Syn Abrahama, Izaak, i jego żona Rebeka wysłali swego syna Jakuba do Padan-Aram, z dala od jego brata bliźniaka Ezawa, aby się tam schronił i poślubił siostrzenicę Rebeki, zamiast poślubić Kananejkę lub córkę Izmaela, jak to uczynił Ezaw (Rdz  28, 1). I właśnie tam, w Padan-Aram, Jakub pracował dla Labana, gromadząc żywy inwentarz i bogactwo, a jednocześnie będąc ojcem większości lub wszystkich jego synów.  Wspomniane względy wskazują na prawdziwość wskazanej lokalizacji.

Akhenaten (Echnaton) i biblijny Józef jako założyciele monoteizmu w Egipcie 

Lud Abrahama i Królestwo Mitanni, które w końcu XVIII dynastii  stało się silnym sojusznikiem Imperium Egipskiego, zapewniając sobie sojusz, gdy królewskie kobiety Mitanni poślubiły czterech kolejnych faraonów - Amenhotepa II, Thutmose IV, Amenhotepa III i Akhenatena. To stało się po tym, gdy Jakub opuścił Haran, udając się do ziemi Kanaan i miasta Szechem, gdzie on i jego synowie zrównali z ziemią to miasto w zemście za to, że córka Jakuba, Diana, została zgwałcona. Z jaką więc siłą zbrojną przybył tam Jakub i jego synowie? Czy synowie Jakuba mogli bez żadnej pomocy militarnej sami splądrować i zdobyć miasto? Czy może raczej Abraham i jego synowie odgrywali rolę wasalnych książąt w Mitanni lub Syrii?  Kilka fragmentów biblijnych traktuje Abrahama tak, jakby był on władcą lub królem nad swoją ziemią.

To może być źródłem i wyjaśnieniem potęgi siły Hibaru/Hapiru, którzy przemierzali wzgórza Syrii graniczące z ziemiami Hetytów, Mitanni i Kananejczyków. Wielu historyków zrównało "Hibaru" z "Hebrajczykami" i jest to bardzo prawdopodobna tożsamość. Nazwa "Hebrajczycy" pochodzi od greckiego Hebraios i od aramejskiego Ibhraij, co oznacza "ktoś z drugiej strony rzeki". Czy była to rzeka Tygrys czy Eufrat?  Jeśli odnosiło się to do Eufratu, to znajdziemy się w Imperium Mitanni, które było  położone na terytorium dzisiejszej północnej Syrii i południowej Turcji. 

Biblijna historia o Abrahamie mówi nam, że Abraham „kupił pole od Ephrona, syna Zohara z Hetytów", na którym znajdowała się jaskinia Machpelah, w której on i Sara zostali pochowani.  Może istnieć bardzo silny związek z tym „polem hetyckim", jako że faraon A Ya, na swojej steli donacyjnej z Gizy (Gizeh), nawiązuje do jednego z takich miejsc: 

"Rok panowania 3, trzeci miesiąc pory żniwnej, dzień 1...Kheperkheprure Doer-of-Maat; syn Re, Boga Ojca A Yi, Boga, który rządzi Tebami, obdarzony życiem. W tym dniu, kiedy Jeden był w Memfis,  jego osoba rozkazała, by wytypowano pola, które dano w nagrodę nadzorcy prywatnych kwater króla o imieniu Isut i jego żonie Mutnodjmet, a które to pola powstały na terytorium zwanym „Polem Hetytów" na włościach należących do domeny Aakheperkare (= Thutmose I). Na pole [składa się z] 54 Arouras..."   

Lokalizacja mówi o obszarze na zachód od pustyni, zarówno na południe jak i na wschód od domeny Menkheprure pomiędzy biegnącymi przez nią kanałami zasilającymi, i na północ od domen Ptah i Aakheperkare. Czy zdołano odnaleźć to miejsce i czy istnieje związek ztym miejscem, które Abraham kupił od Hetytów?  Należy uwzględnić okoliczność, że judejscy „uczeni w Piśmie” przepisywali ustną historię historyczną Księgi Rodzaju jakieś siedem do ośmiu wieków po wyjściu Hebrajczyków z Egiptu,mogli być więc zainteresowani tym, aby ukryć prawdziwe pochodzenie patriarchy Abrahama, gdyby nie było ono czysto hebrajskie. A oto przesłanki dla takiej tezy.

Imię, pod którym patriarcha był pierwotnie znany, brzmiało "Abram", co tłumaczy się jako "wywyższony ojciec", co było jednym z wielu rytualnych imion używanych przez faraonów Egiptu. W języku egipskim Ab-ra-‘am  oznacza bowiem „Ojciec Domu Ra". Wedle zaś zwyczaju panującego w rodzie egipskich władców, gdzie faraon lub następca tronu żenił się ze swoją siostrą, Abraham uczynił to samo. Było jeszcze wiele innych "rodzinnych" małżeństw lub związków ze spokrewnionymi blisko członkami rodziny. I tak, Rebeka poślubiła Izaaka, Jakub poślubił Leę i Rachelę, Ezaw poślubił swoją pierwszą kuzynkę Mahalath.  

W Księdze Rodzaju czytamy, że Abraham i jego siostra-żona Sara udali się do Egiptu. Tam Sara została żoną faraona (Rdz 12, 19).  Z zachowanych żydowskich opowieści dowiadujemy się, że Abraham i Sara przebywali w Egipcie co najmniej przez dziesięć lat. Kim były dzieci, które urodziły im się tam w Egipcie? Z pewnością istnieje możliwość, że Sara urodziła faraonowi syna lub córkę.  Na początku miała na imię Saraj i to musiało być jej egipskie imię, prawdopodobnie na cześć boga "Ra".  Podczas pobytu w Egipcie Saraj została przyjęta na dwór faraona i prawdopodobnie stała się jedną z jego żon, zanim ją później odesłano. Po wyjściu z Egiptu, co najmniej po 30 latach pobytu, Bóg (?) zmienia imię Abrama na Abraham, a imię siostry/żony Abrahama na Sara (Rdz 17, 15).

zob: ANEKS poz. 8

Po upływie 10 lat od chwili opuszczenia Egiptu Sara oddała Abrahamowi swoją egipską służącą Hagar, która urodziła mu syna Izmaela. Jaki był jednak prawdziwy tytuł Hagar, ukryty pod określeniem "służebnica"? Inne źródła historyczne twierdzą, że Hagar była córką faraona i jednej z jego konkubin.

W jednym z kilku żydowskich źródeł kompilacyjnych, które odnoszą się do tej historii jest midrasz Genesis Rabbah, w którym możemy przeczytać:
"...Rabba Simeon ben Yohai powiedział: 
„Hagar była córką faraona. Gdy faraon zobaczył, co uczyniono w imieniu Sary w jego własnym domu, wziął swoją córkę i oddał ją Sarze, mówiąc: "Lepiej niech moja córka będzie służebnicą w tym domu,
niż panią w innym; tak więc jest napisane: I miała sługę z Egipcjan, która nazywała sie Hagar;
On (faraon) powiedział:  „Oto twoja nagroda (agar)"
 (Genesis  Rabbah XLV. 1-2; 45.1).

Czy mógł istnieć faktyczny związek pomiędzy Abrahamem, Sarą i domem egipskich faraonów, aby przypisywać im obojgu tak wysoki status?  Jest na to kolejna przesłanka: kiedy Bóg przemówił do Hagar (Rdz 16, 11) i powiedział jej, że ma począć syna Izmaela, byli w Beer-lahai-roi, pomiędzy Kadesz (południowym), a Bered w pobliżu pustyni Szur. Wszystkie te miejsca znajdują się na północnym półwyspie Synaj, około 150 mil od wschodniej Delty.  Hagar nie żyła więc daleko od swojej ojczystej ziemi.
https://bibleatlas.org/beer-lahai-roi.htm 

Nadal jednak pozostaje niejasność, czy Abraham naprawdę pochodził z „Ur chaldejskiego", czy też był częściowo Egipcjaninem? Związek Abrahama z Egiptem mógł polegać na tym, że służył jako wasalny książę egipskiego władcy na północy Syrii, w pobliżu granicy państwa Hetytów z Mitanni, być może w/lub w pobliżu Ugarit. Gdy wrócił do Egiptu ze swą siostrą-żoną Saraj, wówczas został powołany przez nowego faraona, możliwe że nawet już faraona z nowej XVIII dynastii.
Chronologia wskazuje, że w tym czasie Abraham był w Egipcie. Od pokolenia Abrahama do Yu Ya-Józefa, którego córka Ti Ya musiała być w tym samym wieku co Amenhotep III, najbardziej prawdopodobnymi kandydatami, którzy mogli poślubić Sarę, byliby albo założyciel dynastii Ahmose I lub jego syn i następca Amenhotep I.

Abraham opuszcza Egipt wraz z Sarą i jej służebnicą "Hagar Egipcjanką". Aby być zaufaną służącą Sary, taką jak „Pani w oczekiwaniu", Hagar musiała być spokrewniona z rodziną królewską, być może siostrą, córką lub kuzynką faraona. Później Abraham każe Hagar wrócić do Dzikiego pustkowia z jej synem Izmaelem, który zostaje łucznikiem, zanim poślubi Egipcjankę (Rdz 21, 21). 
Ale co oznacza określenie "Dzikie Pustkowie"? 

Literatura rabiniczna mówi, że Izmael nie tylko został zręcznym łucznikiem, ale stał się mistrzem wszystkich łuczników.
[ W Midrasz Rabbah, znanym również jako "Genesis Rabba", lub Gen. R., źródło odniesienia w Jewish Encyclopedia, możemy przeczytać: "...będąc chłopcem (robeh), szkolił się w używaniu łuku: Mistrz (rabbah) wszystkich łuczników..." Fragment ten pojawia się przed kolejnym, opisującym zamieszkanie Izmaela na pustkowiu Paran Paran i jego matki Hagar, kiedy wziął za żonę Egipcjankę]

To jest ważny szczegół, ponieważ "Mistrz wszystkich łuczników" był królewskim tytułem wojskowym w armii egipskiej i posiadał ścisły związek z domem władców Egiptu. Z pewnością Hagar i jej syn Ismael wrócili do ojczystej ziemi egipskiej i ponownie stali się członkami domu królewskiego.  Ojciec Izmaela, Abraham na pewno był przywódcą wojskowym, ponieważ kilka fragmentów biblijnych odnosi się do Abrahama dowodzącego silnym wojskiem.

W jednym z takich fragmentów możemy przeczytać, iż Abraham, po opuszczeniu Egiptu, uzbroił i wyszkolił 318 mężczyzn, po czym  wyruszył na wojnę przeciwko czterem królom, którzy najechali Sodomę. Czterema królami, których pokonał, byli: Chedorlaomer (Elam), Tidal (Król Narodów), Amraphel  (Szinar = Babilonia) i Arioch (Ellasar = płd. Babilon), którzy zaatakowali króla Sodomy, gdzie brat Abrahama, Lot, został wzięty do niewoli.
(Rdz. 14, 17).  
Następnie Abraham składa dziesięcinę Melchizedekowi, królowi Salem (późniejsze Jerusalem).
[Melchizedek to był tytuł, a nie imię. Korzenie tego słowa pochodzą od dwóch hebrajskich nazw:
melech = król i zedek (tsedek) = kapłan. Tak więc Melech-Zedek był albo najwyższym kapłanem Jerozolimy, albo, podobnie jak wielu faraonów egipskich, pełnił funkcję zarówno króla, jak i najwyższego kapłana]

Chronologicznie musiało to wydarzyć się w czasie zmiany dynastii, po tym jak Hyksosi zostali zastąpieni przez faraonów XVIII  dynastii.  Ale znaczniejszy konflikt zbrojny między Egiptem a Hyksosami zaangażowałaby inne kraje i państwa-miasta lojalne wobec każdej ze stron, a na ten temat nic nie jest wiadomo. Następnie narracja biblijna podaje, że Hagar urodziła Abrahamowi syna o imieniu Izmael.  Ale co zdarzyło się potem? Po wyparciu Hyksosów, gdy w początkach XVIII dynastii rządziło w Egipcie dwóch faraonów, na scenie pojawia się nowa postać - Thutmose I, który zostaje członkiem rodziny królewskiej, najpierw jako główny dowódca wojskowy Amenhotepa I, a następnie jako mąż najstarszej siostry lub córki Amenhotepa I, królowej Ahmose. Senseneb, matka Thutmose I, która uczestniczyła w koronacji swojego syna, była ponoć „nie królewskiego pochodzenia", ale dzięki małżeństwu z królową Ahmose, Thutmose I uzyskał  legitymizację do rodziny królewskiej  i został faraonem. A zatem czy Senseneb może być egipskim imieniem Hagar?  Jacy ludzie przybywali za Abrahamem do Egiptu?  Czy to możliwe, że Thutmose I jest egipskim imieniem  Ismaela, po jego powrocie do Egiptu? 

Badanie DNA ujawniło, że chromosom Y Tutanchamona  to R1b1b2, europejsko-zachodnioazjatycki marker genetyczny. Ponieważ ten marker genetyczny jest przekazywany wyłącznie z ojca na syna, kim był pierwotny dziadek, który wprowadził to DNA do linii genetycznej egipskiej gałęzi rodziny królewskiej? Od historycznych dowodów poprzez nieprzerwaną ojcowską dynastyczną regułę sukcesji faraonów z XVIII dynastii, powinien istnieć nieprzerwany ojcowski Y-chromosomowy znacznik, który biegnie od Thutmose I do Tutanchamona. Tak więc można uznać za niemal pewny związek między zachodnio-azjatycką genetyczną wstawką do egipskiej linii królewskiej we wczesnej  XVIII Dynastii.

ANEKS

1) Źródła

Manfred  Bietak    (1940  -  …)
(Profesor egiptologii na Uniwersytecie Wiedeńskim i dyrektor Austriackiego Instytutu Archeologicznego w Kairze).
https://pl.wikipedia.org/wiki/Manfred_Bietak
https://egyptology.univie.ac.at/ueber-uns/personal/manfred-bietak/

Gary  A. Rendsburg   (1954  -  …)
(profesor studiów biblijnych, języka hebrajskiego i starożytnego judaizmu na Rutgers  University
w New Brunswick w stanie New Jersey).
https://en.wikipedia.org/wiki/Gary_A._Rendsburg
https://jewishstudies.rutgers.edu/people/core-faculty/gary-a-rendsburg

jako autorzy publikacji:
Ancient Israel (from Abraham to the Roman destruction on the Temple)
2012 Biblical Archaeology Society, Washington, DC. USA

a ponadto:

Constant Henri Emmanuel Arthur De Wit (1907-1989),
 asystent kustosza Departamentu  Starożytnego Egiptu w brukselskim Królewskim Muzeum Historii i Sztuki (Musees Royaux d'Art et d'Histoire, Brussels) w publikacji zatytułowanej „Data i droga Wyjścia”.  (The Date and Route of the Exodus; The Tyndale Press, London 1960).
https://biblicalstudies.org.uk/article_exodus_de-wit.html
https://biblicalstudies.org.uk/articles_tyndale.php

oraz odnośnie wątku datowania i liczenia okresów czasu :

Russell Lamar Jacquet-Acea  (1952  - …), publicysta; prezes Jacquet Publishing, Seattle, USA;
nauczyciel astronomii,  muzyki i wychowania fizycznego; okręg szkolny Seattle;
https://independent.academia.edu/russelljacquet

Re-calculating the Historical Age of the Israelites in Egypt and the Date of the Exodus:
Part One  - April 2016;
https://exodusmyth.com/2020/08/10/re-calculating-the-historical-age-of-the-israelites-in-egypt-and-the-date-of-the-exodus-part-one/

 Part Two  - April 2017;
https://www.academia.edu/32538247/Re_calculating_the_Historical_Age_of_the_Israelites_
in_Egypt_and_the_Date_of_the_Exodus_PART_TWO

 Part Three  -  March 2019;
https://www.academia.edu/38527855/Re_calculating_the_Historical_Age_of_the_Israelites_
in_Egypt_and_the_Date_of_the_Exodus_Part_THREE

2) Ziemia starożytnego Kanaanu (egipskiego Ka-na-na), obejmowała miejscowości aż do południowej Turcji/północnej Syrii oraz prawdopodobnie poza ten obszar. Z treści zapisów  pismem klinowym znalezionych na posągu króla Idrimi wiemy, że Idrimi zdobył kontrolę nad miastem Alalakh, (okolice Antakya w dzisiejszej Syrii) i dołączył do "ludu Hapiru" w "Ammija w Ziemi Kanaan" podczas panowania Parshatatar (także: Barattarna), króla Mitanni, który według wielu historyków był tym królem Mitanni, którego faraon Thutmose I spotkał w bitwie nad rzeką Eufrat w swoim  2 roku panowania, tj. około 1494 r. BC.  Ammiya znajdowała się w pobliżu dzisiejszego  Kada Tripolis (płn. Liban);

3)Tekst  „Shasu Jahwe" Amenhotepa III w świątyni Soleb jest najwcześniejszym hieroglifem związanym z hebrajskim tetragramatonem "YHWH" = Jahwe.  Religioznawca z uniwersytetu w Amsterdamie (UvA) prof. Karel van der Toorn 
https://en.wikipedia.org/wiki/Karel_van_der_Toorn   jest zdania, że:
„do XIV w. BC., zanim kult Jahwe dotarł do Izraela, ludy Edomitów i Midianitów czciły Jahwe jako swego Boga". 
Shasu są czasem przedstawiani hieroglificznie z oznaczeniem ziemi lub kraju, a czasem po prostu jako grupa etniczna ludów. W świątyni Amenhotepa III w Soleb w Nubii nie są przedstawieniz żadnym konkretnym określnikiem;

4) Podobnie jak w przypadku "Listy królów Setiego", lista królów na "Tablicy z Sakkary" także  pomija tych samych władców (faraonów). Tablica została znaleziona w m. Sakkara w grobowcu jednego z urzędników Ramzesa II. Na tabliczce znajduje się imię faraona Amenhotepa III, a od razu po nim imię faraona Horemheba. Kolejnych sześciu faraonów, znajdujących się pomiędzy wymienionymi wyżej, zostało pominiętych, jako „niegodni” władcy  po to, aby wymazać ich z historii XIX dynastii egipskiej;

5) Septuaginta tłumaczona w egipskiej Aleksandrii od połowy trzeciego wieku BC  reprezentuje najwcześniejszą wersję Pism Starego Testamentu, którą wciąż posiadamy i która jest najbardziej wiarygodnym i najstarszym źródłem odnośnie  oryginalnych treści Pism Starego Testamentu.  Filon z Aleksandrii (I wiek n.e.) potwierdza, że tylko Tora (pierwsze 5 ksiąg) została zlecona do przetłumaczenia z hebrajskiego na grecki. W ciągu następnych trzech stuleci pozostałe księgi Starego Testamentu zostały przetłumaczone z języka hebrajskiego (i przeredagowane); Zwoje znad Morza Martwego, napisane ok. 150 lat po Septuagincie, wraz z tekstem masoreckim, który został skopiowany, zredagowany i przepisany ok. AD 700  przez żydowskich skrybów z Masoretu, stanowią dwa inne wiarygodne wczesne źródła, przy czym tekst masorecki jest dziś powszechnie używany w tłumaczeniach Biblii Starego Testamentu.

6) Ze względu na lokalizację miasta Haran, (również imię brata Abrahama) z pobliskimi wioskami "Nahor" i "Serug" (imiona dziadków Abrahama), które nadal zachowują te nazwy, wskazują one na obszar miejsca narodzin Abrahama, ponieważ miasto "Urfa" (dz. Sanliurfa, a dawniejsza Edessa - nazwa używana do połowy  XVII w.) znajduje się w odl. 20 mil na północ od Haranu, a miasto Urfa jest miejscem, gdzie obecnie wielu muzułmanów pielgrzymuje, aby odwiedzić jaskinię, którą uważa się za miejsce narodzin Abrahama. Urfa była znana była wcześniej jako "Ursu" w zapisach hetyckich z 2000 r. BC, a  około 300 r. BC została nazwana Edessą.

 

7) Istnieje spór odnośnie tego czy hebrajskie słowo "Kaśdim", przetłumaczone w Septuagincie  jako "chaldejskie" posiadało faktycznie takie znaczenie. Po pokonaniu Asyryjczyków i Egipcjan w bitwie pod Harran w 608 BC, "neobabilońskie" imperium chaldejskie, rządzone przez swojego pierwszego króla Nabopolassara, zawładnęło terytoriami od Lewantu do Asyrii, obejmującymi dawne terytorium Mitanni, zatem możliwe, że biblijni skrybowie przepisujący tę historię długo po tym czasie, nie byli zorientowani co do jego lokalizacji jak i imienia władcy rządzącego tym królestwie;

8) Saraj - od Saray (Saw-Rah-ee), to hebrajski termin oznaczający "księżniczkę lub kobietę szlachetną". Imię to pochodzi od hebrajskiego słowa "Sar" oznaczającego "mieć władzę", "wódz, pan, głowa", "władca", "książę", w porównaniu z jej nowym imieniem Sara (SawRah) - oznaczającym "księżniczka, królowa, kobieta-szlachcic". Imię to jest też bardzo bliskie egipskiemu tytułowi królewskiemu "Sa-Ra", jednemu z imion nadawanych faraonowi, oznaczającemu "syn Ra", z jego odpowiednikiem "Sit-Ra" oznaczającym "córka Ra". Znaczenie jej imion wskazuje, że Sara zachowała i nosiła królewskie tytuły jako żona faraona także wtedy, gdy opuściła Egipt i udała się w podróż z Abrahamem.

9) Proponowana chronologia władców egipskich z XVIII I XIX dynastii o których mowa w tekście. (Okres sprawowania władzy od … do, miesiące i lata;  łączny czas).
Znaki minus przy oznaczeniu lat oznaczają starą erę.

XVIII dynastia:

Amenhotep II;
IV Akhet 1 (-1416) and IV Peret 1 (-1413) to I Akhet (-1388); 27 lat i 10 m-cy
Thutmose IV  (Tutmozis IV);
I Akhet (-1388) to IV Peret 27 (-1377); 10 lat i 7 m-cy
Prawdopodobny okres bezkrólewia trwał dwa lata lub więcej (do pięciu lat), podczas którego  rządy sprawował wezyr Yu Ya, 
Amenhotep III; 
IV Peret 28 (-1377) to II Akhet (-1340); 37 lat i 6 m-cy
Akhenaten (Echnaton):
I Peret 6 (-1341) to early III Akhet 10 (-1324); 16 lat i 10 m-cy
Nefertiti;
IV Peret -1335/1336BC and III Akhet 11 (-1324) to II Shemu (-1323); 11 lat i 6-7 m-cy
Smenkhkare (Smenchkare);
II Shemu (-1323) to II Akhet (-1322) 1 rok i 4 m-ce
Merytaten;
II Akhet (-1322) to early II Peret (-1320); 2 lat i 3 m-ce
Tutankhamun (Tutanchamon);
Early II Peret (-1320) to IV Peret (-1310); 9 lat i 2 m-ce
Aya;
IV Peret (-1310) to II Akhet (-1306); 4 lata i 3 do 6 m-cy
Horemheb
II Akhet 15 (-1306) to early II Peret 5 (-1293); 13 lat i 4 do 7 m-cy

Horemheb/Haramhab był bez wątpienia związany z reprezentantem królewskiego rodu "Atenistów", którym był Ramzes I. Byli oni prawdopodobnie kuzynami (wspólni dziadkowie od strony ojca). Horemheb był starszym rangą z dwóch wojskowych dowódców wojsk faraona. Horemheb ma związek z dwoma rodami dynastycznymi, dlatego wielu egipskich uczonych uważa go za faktycznego  założyciela XIX  dynastii, w miejsce ostatnich faraonów reprezentujących  XVIII dynastę.

XIX dynastia

Ramesses I (Ramzes I)
II Peret 6 (-1293) 1 to III Shemu 23 (-1291); 1 rok i 5-7 miesięcy

Seti I
III Shemu 24 (-1291) to III Shemu 26 (-1278); 12 lat i 363 dni (13 lat i 2 dni)

Ramesses II (Ramzes II)
III Shemu 27 (-1278) to II Akhet 9 (-1212); 66 lat i 2 miesiące

Merenptah II
Akhet 10 (-1212) to ca. III Shemu (-1202); 9 lat i 9 miesięcy

Amenmesse III (Amenmose III)
Shemu 18 (-1202) to III Shemu 29 (-1199); 3 lata i 11 dni  (w warunkach rywalizacji o władzę)

Seti II
III Peret 2 (-1202) to I Peret 2 (-1196); 5 lat i 10 m-cy  (jw.)

Siptah III
Peret 7 (-1196) to II Akhet 12 (-1190); 6 lat i 9 m-cy (współwładza)

Twosret III (Tauseret III)
Peret 7 (-1196) and II Akhet 13 (-1190) to ca. -1186); 7 lat i10 m-cy/ 8 lat i 5 m-cy
(współwładza I rywalizacja o władzę)

XX dynastia:

Setnakht II (Setnacht II)
Shemu 10 (-1187) to I Shemu 25 (-1184); 2 lata i  11,5 m-cy (rywalizacja o władzę)

Ramesses III (Ramzes III)
I Shemu 26 (-1184) to III Shemu 14 (-1153); 31 lat, 1 m-c i 19 dni.

 

************

ciąg dalszy:

http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/ludzie-w-sitowiu-kontynuacja-2

 

                                                                                                        
 

 

 

---

tagi: exodus 

	stanislaw-orda
	3 marca 2022 08:32

12     2765    14 zaloguj sie by polubić