Poprzednia notka to był tekst autorstwa płk Ignacego Matuszewskiego.
http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/przegranie-wojny-czy-przegranie-polski
Natomiast obecna  to tekst dotyczący oglądu postaci pułkownika przez kogoś, kto go znał,  czyli są to fragmenty ze zbiorku opowiadań Wacława Alfreda Zbyszewskiego zatytułowanego „Gawędy o czasach i ludziach”, wydanego w roku 2000 przez oficynę Czytelnik. W. A. Zbyszewski to rodzony brat Karola.

Jak zwykle dodałem nieco przypisów [...] dla ułatwienia zainteresowanym odszukiwanie szczegółów w Wiki.
I tylko w przypadkach, gdzie nazwiska lub nazwy nie są zbyt powszechnie kojarzone.

"(...)

Ze wszystkich pierwszoplanowych pułkowników i piłsudczyków w ogóle, najlepiej znałem i najwyżej ceniłem płk Ignacego Matuszewskiego. Urodził się on w Warszawie w roku 1891, zmarł nagle na serce w Nowym Jorku 5 sierpnia 1946 roku, w wieku za­ledwie 54 lat, a więc młodo na dzisiejsze czasy: pantoflową pocz­tą otrzymałem wieści na parę tygodni przed jego zgonem, że za­chorował na serce, i napisałem do niego list, prosząc o dokład­niejsze informacje.

W początku sierpnia otrzymałem odpowiedź, w której pisał, że istotnie był u kardiologa, ale ten powiedział, że wszystko jest w porządku, że to tylko drobnostka, związana z let­nimi upałami w Nowym Jorku, które są rzeczywiście straszne, bo ulice wśród drapaczy zamieniają się w kaniony nabite żarem ni­czym Sahara. Nazajutrz Julek Sułkowski zadzwonił do mnie, że Matuszewski umarł. Głównym powodem jego śmierci był na pew­no nadmiar papierosów: był to chainsmoker, jak mówią Ameryka­nie, nie wyjmował prawie nigdy papierosa z ust. Poza tym był ero­tomanem: z moich bliskich przyjaciół jeden tylko Staś Mackie­wicz mógł swoim apetytem seksualnym z Matuszewskim rywali­zować.

Matuszewski był małego wzrostu, bardzo brzydki, nosił stale okulary i póki nie mówił, nic z niego nie promieniowało. Jego oj­ciec, też Ignacy, był znanym krytykiem literackim, specjalistą od Słowackiego, ale jego dzieł nigdy nie czytałem. Po ojcu Matu­szewski odziedziczył zamiłowania literackie i niewątpliwy talent pisarski, może zanadto młodopolski albo barokowy; między tymi dwoma stylami zachodzi pewna zbieżność. Matka Matuszew­skiego była Żydówką, ale to w niczym nie wpływało na niego sa­mego; był zawsze zdania jako realista, że cała młodzież polska jest oenerowska, i zawsze uważał, że trzeba się z nią dogadać.

Był dwa razy żonaty, raz ze Stanisławą Kuszelewską którą uwiódł, gdy był kapitanem czy majorem w korpusie Dowbora [gen. Józef Dowbor-Muśnicki] w zimie 1917/1918 roku, i poślubił wbrew woli jej rodziców, ziemian z Mińszczyzny, którzy uważali, że ten ślub jest dla ich córki strasz­nym mezaliansem. Z pierwszą żoną Matuszewski miał córkę, któ­ra bohatersko zginęła w czasie powstania warszawskiego. Oboje rodzice tę stratę głęboko odczuli. Matuszewski otrzymał anulację ślubu w Watykanie; jego żona wyszła ponownie za mąż za gen. Ludomiła Rayskiego, który z tej racji nawrócił się na katolicyzm; był on z jakichś dziwnych powodów synem rodziców mahometańskich, chociaż oboje byli czysto polskiego pochodzenia. Po­znałem panią Kuszelewską-Matuszewską-Rayską dopiero po wojnie w Londynie: była to osoba pełna wdzięku, dobroci, smut­na, ale uśmiechnięta, wzór matrony. Mówiła o swym byłym i już nieżyjącym mężu z dużym uczuciem, i to w obecności drugiego męża. Wydaje mi się, że gen. Rayski pasował do niej dużo lepiej jako mąż niż Matuszewski, ale miałem wrażenie, że kochała bar­dziej Matuszewskiego. Rayski był dowódcą naszego lotnictwa przed wojną, toczyła się przeciw niemu nagonka w wojsku pol­skim w Londynie, jestem pewny, że była niesłuszna. Pani Rayska umarła pierwsza [1966 r.], gen. Rayski przeżył ją o wiele lat [zm.1977 r.]. Dzieci nie mieli.

Druga żona Matuszewskiego - to Halina Konopacka, która na olimpiadzie w Amsterdamie w roku 1928 zdobyła złoty medal w rzucie dyskiem, co ją uczyniło sławną na całą Polskę, a nawet cały świat. Była to kobieta bardzo wysokiego wzrostu, omal dwa razy wyższa od Matuszewskiego, była zdecydowanie przystojna, świetnie zbudowana, zawsze w doskonałym humorze, zawsze świetnie ubrana, nazywała Matuszewskiego zawsze Hiramkiem ; ta para, choć nie grzeszyła wiernością, wyglądała zawsze bardzo z siebie zadowolona i bardzo szczęśliwa. Oboje mieli wielki dryg życiowy, oboje byli od świtu do późnej nocy wariacko czynni i zajęci. Po śmierci Matuszewskiego pani Halina wyszła w Amery­ce coś trzy razy za mąż, ale już nazwisk tych dalszych mężów nie pamiętam; ostatnim był pono amerykański generał. Sam Matu­szewski miał szalone powodzenie u kobiet i szereg tzw. konkiet, które świadczyły o jego ukrytych talentach. Wiem tylko o czterech jego liaisons, które trwały długo. [liaison, fr., - związek];

Jedną z nich był romans z Niną Morstinową, Żółtowską z domu, żoną znanego literata, Ludwika Hieronima Morstina, właściciela Pławowic w Kieleckim, dokąd Morstinowie zapraszali całą śmietankę literacką ówczesnej War­szawy, specjalnie skamandrytów. L.H. Morstin był poza tym ofi­cerem legionowym w I Brygadzie i Piłsudski miał do niego pew­nego febla. Po wojnie został naszym attache wojskowym w posel­stwie w Rzymie przy Kwirynale [Pałac Kwiynalski na jednym z siedmiu wzgórz rzymskich - siedziba prezydenta republiki włoskiej, przedtem był siedzibą królów], potem w 1924 roku wyszedł z wojska, by zrobić miejsce dla Matuszewskiego, który wobec kon­fliktu Piłsudski - Sikorski nie chciał pozostać szefem „dwójki" w Sztabie Generalnym. Otóż Matuszewski zawsze dbał o to, by mieć dobre stosunki z mężami swoich kochanek: więc gdy jako minister skarbu wybijał jakieś pięciozłotówki, to uwiecznił na nich głowę Niny Morstinowej, która uchodziła za wielką piękność. Na mój gust była trochę za duża, za wielka, ale była zdecydowanie bardzo przystojna. Poza tym Matuszewski założył na spółkę Morstinem jakieś stawy rybne w Pławowicach, i ponoć te karpie i szczupaki bardzo się opłacały. [Pławowice; obecnie w powiecie Nowe Brzesko, woj. małopolskie].

Niewiele wiem o roli Matuszewskiego w korpusie Dowbora i w POW, z wyjątkiem faktu, o którym kilkakrotnie wspominałem, że w 1918 roku przebywał przez dłuższy czas na Ukrainie, by wyba­dać, jaka jest tam sytuacja i czy można liczyć w przyszłości na ja­kieś porozumienie z Ukraińcami. Matuszewski przebywał szereg miesięcy w Kijowie, wówczas okupowanym przez Niemcy Wilhel­ma II, nielegalnie, pod pseudonimem Ogiński: tego pseudonimu niekiedy używał, podpisując swoje artykuły w „Gazecie Polskiej" literkami j.o. - Janusz Ogiński. W tych sondażach w Kijowie i w ogóle na Ukrainie towarzyszył mu Bogusław Miedziński, którego pseudonim brzmiał wówczas „Świtek", i czasami Matuszewski mówiąc o nim tak go nazywał. Konkluzja Matuszewskiego co do Ukrainy była następująca: świadomość narodowa Ukraińców ist­nieje tylko w Małopolsce Wschodniej; podłożem jej jest greko-katolicyzm i ta świadomość jest antypolska, a nie antyrosyjska. Na Ukrainie rosyjskiej, ciągnął Matuszewski, świadomości narodo­wej nie ma, jest tylko plemienna albo regionalna. Nie wierzył, by się to mogło zmienić i w głębi duszy w żadne porozumienie, cóż dopiero w przyjaźń polsko-ukraińską, nie wierzył.

Wierzył nato­miast w możliwość i pożytek stworzenia unii Polski, Węgier i Czech, tych ostatnich bez Benesza [Edward Benesz], którego zawsze uważał za z gruntu sowietofila. Mawiał nieraz, że jedyna forma tej unii - to może być wspólna dynastia; sądził, że królem powinien być ksią­żę Kentu i jego potomkowie po przejściu na katolicyzm, i nawet uważał, że ta unia powinna nosić staropolską nazwę Korony. Rzecz ciekawa: podobne plany czy marzenia żywił w czasie woj­ny w Londynie także Sikorski.

W czasie wojny 1920 r. Matuszewski był szefem „dwójki" Naczelnego Dowództwa, czyli zadaniem jego było zdobywanie in­formacji o siłach i planach nieprzyjaciela, podczas gdy kontrwywia­dem zajmował się szef „dwójki" w Sztabie Generalnym, które to stanowisko piastował wówczas Miedziński [Bogusław].

Matuszewski opowia­dał mi, że po skończonej wojnie 1920 roku, dekorując go Krzyżem Virtuti Militari, Marszałek Piłsudski powiedział:

„Dzięki panu, po raz pierwszy od 300 lat mieliśmy więcej informacji o nieprzyjacie­lu, niż nieprzyjaciel miał o nas". - „Jako uznanie, mnie to wystarcza - mawiał Matuszewski - nie potrzebuję żadnego innego".

Gdy Polska powstała i Piłsudski został Naczelnikiem Pań­stwa i Naczelnym Wodzem, Matuszewski został szefem „dwój­ki" Naczelnego Dowództwa, czyli zajmował się wyłącznie orga­nizowaniem wywiadu wojskowego w Rosji i w sztabach rosyj­skich. Miedziński natomiast był szefem „dwójki" Sztabu Gene­ralnego, i tutaj zajmował się głównie kontrwywiadem. Matu­szewski brał udział w rokowaniach w Rydze, gdzie w delegacji pokojowej Polski, pod nominalnym przywództwem ludowca, Jana Dąbskiego, a faktycznym Stanisława Grabskiego, faktycz­nego szefa Klubu Ludowo-Narodowego w Sejmie, czyli endecji, reprezentował Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza: de fac­to po stronie polskiej. Traktat Ryski wynegocjowali Grabski z Matuszewskim.

Pytałem się kiedyś Matuszewskiego, jak mógł pogodzić swój chłodny, zimny realizm z romantyzmem Marszałka, na co odpo­wiedział:

„Każdy młody jest romantykiem i każdy kocha swoją młodość. Później przychodzą rozczarowaniai trzeba sobie zdać sprawę, że rzeczywistość nigdy nie odpowiada marzeniom i na­dziejom". Kiedyś mi także powiedział: „Działalność wywiadu i kontrwywiadu, tak samo jak dyplomacji, jest konieczna, ale nie wystarcza; w ostatecznym rachunku sił państwa nie można oprzeć tylko na policji i tylko na wojsku. Trzeba mieć koncepcję i liczyć się z siłami".

Matuszewski zdawał sobie sprawę z wagi bogactwa dla obro­ny i z kosztów tej obrony. Parę razy mi mówił:

„Jako oficer sztabu generalnego powiem, że nasz budżet wojskowy powinniśmy nie podwoić, ale co najmniej potroić. Musimy mieć więcej zapasów amunicji, lepszy transport kolejowy i drogowy, motoryzację, elek­tryfikację, przemysł wojenny poza zagrożonym Śląskiem, nie mówiąc o czołgach i lotnictwie. Ale jako minister skarbu wiem, że już obecny nasz budżet wojskowy przerasta nasze możliwości ekonomiczne. Rosjanie mogą sobie pozwolić na to, że cała ich ludność głoduje, my - nie. Nalegałem na Marszałka, by zgodził się na zmniejszenie wydatków wojskowych, które de facto wzro­sły szalenie na skutek deflacji i spadku cen, ale nie chciał za nic o tym słyszeć. Narzekał na mnie wobec Sławka i Prystora, mówiąc: On się ciągle kłóci, i wreszcie na tle budżetu wojskowego się ze mną rozstał".

Jako wojskowy Matuszewski był jak najdalszy od tromtadracji; był pesymistą, jakim każdy poważny wojskowy, polityk, dyploma­ta czy choćby dziennikarz powinien być zawsze. Jak już mówiłem, gdy chodziło o wojnę z Niemcami, stale powtarzał:

„Przewaga wojskowa Niemiec jest tak ogromna, że w ciągu trzech miesięcy musimy tę wojnę przegrać z kretesem. Prawda, być może później, Anglia i Ameryka Niemców pobiją. Ale zwycięstwo aliantów czy też nasze własne, jak w roku 1920, to nie to samo!"

Były to słowa prorocze. Gdym z nim rozmawiał po raz ostatni w Paryżu w styczniu 1940 roku (mieszkałem wówczas w Londynie i byłem szeregowcem w naszym wojsku w Szkocji), Matuszewski mi mó­wił:

„Wszyscy mnie uważali za czarnowidza, za pesymistę, gdym prorokował, że będziemy rozbici po trzech miesiącach, a tymcza­sem nasza wojna trwała trzy tygodnie, a właściwie była przegra­na już po trzech dniach".

Agresja rosyjska nie zaskoczyła go - mówił : „Tylko ślepy mógł sądzić, że Rosja nie skorzysta z okazji, którą jej daje wojna polsko-niemiecka". Bardzo pesymistycznie zapatrywał się na bojowość Francu- zów; rozpytywał się, jak wygląda Anglia w obliczu wojny. Chciał wrócić do wojska i pono sam Sikorski miał na to ochotę, ale ludowcy i socjaliści nie chcieli o tym słyszeć. Pytałem się też wówczas Matuszewskiego, jak ocenia rolę naszych dowód­ców w tej nieszczęsnej kampanii wrześniowej. Nie ukrywał, że wszyscy zawiedli; może jedynie Kutrzeba [Tadeusz] spisał się lepiej od in­nych. Oczywiście nazwisko Andersa nie przychodziło nikomu do głowy: nie piastował on wówczas żadnego większego dowództwa.

Matuszewski twierdził, że miał cichy układ ze Sławkiem [Walery], że ten, zostawszy prezydentem, zrobi go, Matuszewskiego, premie­rem, i już obmyślał skład swego rządu; mówił mi, że na ministra spraw zagranicznych weźmie Lipskiego, a Becka wyśle zamiast Lipskiego do Berlina: „Niech tam pokaże, czy potrafi uspokoić Hitlera". Na ministra skarbu wybrał sobie Leona Barańskiego. Cała jego myśl była oparta na likwidacji lewicy sanacyjnej, której bardzo nie lubił, ze Stpiczyńskim [Wojciech] i prasą czerwoną na czele, i zbli­żeniu do endecji i ONR-u, bo zdawał sobie doskonale sprawę, że ta młodzież stanowiła olbrzymią większość młodego pokolenia.

Czy Sławek dotrzymałby obietnicy, wątpię. Sławek był romanty­kiem, który w każdej sprawie zachowywał się tak, jakby siedział przy okrągłym stoliku, wywołując ducha Piłsudskiego, i pytając go, co ma zrobić. Otóż niepodobna przewidzieć, co by ten duch z okrągłego stolika odpowiedział Sławkowi. Może wskazałby na Becka, może na Koca, może na kogoś jeszcze innego.

Jedno jest pewne: po śmierci Marszałka Sławek wykazał, że nie tylko nie jest mężem stanu, ale nie posiada nawet danych na polityka: żadna, najłatwiejsza nawet rozgrywka, gdy miał wszystkie karty w ręku, mu się nie udała. Ani Mościcki, ani Rydz nie byli wielkimi gracza­mi; Mościckiemu chodziło tylko o fotel, nie o politykę, Rydz nie był chciwy władzy, i bez wahania by się podporządkował Sosnkowskiemu [Kazimierz] czy każdemu innemu generalnemu inspektorowi: nie pchał się do władzy, to jego wypchnięto.

Ale załóżmy na chwilę, że Matuszewskiemu udała by się ta cała ma­chinacja; czy zdołałby utrzymać się u władzy, czy zdołałby uniknąć katastrof, które nam groziły i które nas spotkały? Do­prawdy nie wiem. Jestem pewny, że byłby prowadził politykę za­graniczną dużo ostrożniejszą niż Beck, że nigdy, ani na sekundę, nie zapomniałby o niebezpieczeństwie rosyjskim, że wszystko by zrobił, by uniknąć wojny, do której wiedział, że Polska jest nieprzy­gotowana. Że lepiej by pokierował polityką gospodarczą niż Mo­ścicki z Kwiatkowskim [Eugeniusz], w to nie wątpię. Czy konieczne, jeżeli się chciało uniknąć rządów lewicy, porozumienie z poważną częścią, nie tylko liczbowo, ale także o dużym ciężarze gatunkowym obozu narodowego, było możliwe? Matuszewski był po opuszczeniu „Gazety Polskiej" prezesem Towarzystwa Kredytowego Miejskiego w Warszawie i na tym stanowisku zdobył sobie dużo uznania i za­ufania w mieszczaństwie warszawskim, które wyczuło w nim czło­wieka bliskiego małym ludziom, ciułaczom, kupcom, przedsiębior­com, rzemieślnikom. Miałem zawsze ogromne uznanie dla rozumu i zdolności Matuszewskiego. Ale nie miał on charyzmy. Czy dałby sobie radę z naszym romantycznym i przeceniającym stale swoje siły narodem?"

******

Wykaz moich notek na portalu "Szkoła Nawigatorów" pod linkiem:

http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/troche-prywaty      

 

 

 

 

 

---

tagi: ignacy matuszewski 

	stanislaw-orda
	22 października 2019 10:32

34     2677    6 zaloguj sie by polubić