Rzeka Erydan jest jednym z 48 gwiazdozbiorów z listy zawartej w zbiorze Almagest autorstwa Ptolemeusza.

Aratus zastosował do tej konstelacji mityczną nazwę Eridanus, choć wielu innych, w tym Ptolemeusz w Almagest, nazwało ją po prostu Potamos, co oznacza rzekę. Eratostenes miał inną identyfikację: powiedział, że konstelacja reprezentuje Nil, "jedyną rzekę, która biegnie z południa na północ".

Hyginus zgodził się z tym, twierdząc, że gwiazda Kanopus leżała na końcu niebiańskiej rzeki, w ten sam sposób, w jaki wyspa Canopus leży u ujścia Nilu. Pomylił się, gdyż określenie Kanopus odnosiło się do  wiosła sterowego statku Argonautów, a zatem nie jest częścią rzeki. Hyginus źle zrozumiał komentarz Eratostenesa, który określił, iż Kanopus leży "pod" rzeką, co oznaczało, że jego lokalizacja znajduje się bardziej na południe. Zarówno Eratostenes, jak i Hyginus przeoczyli fakt, że niebiańska rzeka jest przedstawiona jako płynąca z północy na południe, czyli w kierunku przeciwnym niż rzeczywisty Nil.  Z kolei późniejsi greccy i łacińscy pisarze utożsamiali Eridanus z rzeką Pad, która płynie z zachodu na wschód przez północne Włochy.

Eridanus to rozległy gwiazdozbiór, szósty co do wielkości na niebie, wijący się od podnóża konstelacji Oriona daleko na południowej półkuli, zaś kończący się w pobliżu konstelacji Tukana. Gwiazdozbiór ten  ma największą spośród wszystkich konstelacji, niemal 60-cio stopniową  rozpiętość  i rozpościera się w południowej hemisferze. Jego najjaśniejsza gwiazda, pierwszej wielkości, nazywana jest Achernar (Alfa Eridani), od arabskiego ākhir al-nahr oznaczającego "koniec  rzeki" i przy deklinacji  -57°,2  wyznacza południowy koniec tej konstelacji.

W czasach Ptolemeusza  długość tej  gwiezdnej rzeki  była krótsza o 17 stopni i kończyła się przy gwieździe, której Johann Bayer przypisał grecką literę Theta, po czym nazwa Achernar została przeniesiona z tej gwiazdy na jej obecne miejsce, gdy pod koniec XVI wieku Eridanus został przedłużony dalej na południe. Wówczas gwiazda Theta Eridani została przemianowana na Acamar, nazwę pochodzącą od tego samego arabskiego pierwowzoru co Achernar. Obecny Achernar jest jedyną gwiazdą pierwszej magnitudo, która nie została wymieniona w Almagest Ptolemeusza, ponieważ była zbyt daleko na południe, by mógł ją dostrzec.
[tj. nie była widoczna z egipskiej Aleksandrii, gdzie swoje obserwacje nieba prowadził Ptolemeusz]

Gwiazdozbiór Rzeka Erydan został po raz pierwszy pokazany na globusie z 1598 r.  zbudowanym przez Petrusa Planciusa jako rzeka płynąca na południe do dzisiejszej gwiazdy Alpha Eridani. Plancius uzyskał informacje o gwiazdach nieba południowego z obserwacji przeprowadzonych przez nawigatora Pietera Dirkszoona Keysera podczas pierwszej holenderskiej podróży do Indii Wschodnich („Eerste Schipvaart") w latach 1595-1597.
Porównaj: https://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/bujanie-w-obokach-remake

Nie wiadomo, czy pomysł  powiększenia Eridanusa zawdzięczamy Planciusowi, Keyserowi, czy jakimś innym nawigatorom, którzy wcześniej widzieli tę gwiazdę. Być może na Planciusa wpłynął angielski geograf i odkrywca Robert Hues (1553-1632), który badał południowe niebo podczas opływania kuli ziemskiej w latach 1591-1592. W swojej książce z 1594 r. zatytułowanej Tractatus de globis et eorum usu (Traktat o globusach i ich użyciu) Hues napisał, że widział trzy południowe gwiazdy pierwszej wielkości, które nigdy nie są widoczne z Anglii, a jedna z nich "na końcu Eridanusa". Gwiazdą tą mogła  być tylko Achernar.

Wydłużenie granic gwiazdozbioru w kierunku południowym aż do gwiazdy Achernar zawierało łącznie pięć gwiazd i jest to zaznaczone na stosownej rycinie w Uranometrii  Bayera z 1603 r. Bayer włączył owe pięć nowych gwiazd do katalogu towarzyszącego wykresowi, oznaczając je w kolejności rosnącej deklinacji południowej greckimi literami,  które noszą do dziś, czyli Iota, Kappa, Phi, Chi i Alfa. Katalog przedstawia także dwanaście nowych konstelacji hemisfery południowej (nieba południowego), wprowadzonych  przez holenderskich nawigatorów. Według Paula Kunitzscha - znawcy etymologii arabskich nazw gwiazd, nomadowie beduińscy wyobrażali sobie, jako parę strusi, gwiazdy Achernar oraz  Fomalhaut (konstelacja  Ryba Południowa – Piscis Austrinus).
http://www.seasky.org/constellations/constellation-eridanus.html

Zaś  w mitologii chińskiej
Wedle starochińskiego podziału nieba duża część współczesnego Eridanusa była zajęta przez dwa gwiazdozbiory, których nazwy tłumaczy się jako Tianyuan. Bardziej północny z nich składał się z dużego łuku 16 gwiazd od Gamma Eridani przez Deltę i Etę do Tau-9, tego samego co zakole w północnym Eridanusie, które obserwujemy obecnie. Ta grupa gwiazd była niebiańskimi polami, na których zwierzęta były składane w ofierze bogom, lub alternatywnie, gdzie zwierzęta były hodowane do polowań.
Drugi zespól Tianyuan składał się z łańcucha 13 gwiazd zaczynającego się od Upsilon-1 Eridani i ciągnącego się w kierunku południowym przez Theta do Kappa i być może jeszcze  dalej. Południowy Eridanus jest obecnie  podobnie odwzorowany. Ta druga jego część reprezentowała niebiański sad pełen drzew owocowych, prawdopodobnie należący do Xi Wang Mu, chińskiej bogini nieśmiertelności (ale w  manuskryptciez Dunhuang opisany został jako  Tianpu -  ogród warzywny).
https://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_constellations

********

Wykaz moich wszystkich notek na portalu "Szkoła Nawigatorów" pod linkiem:

http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/troche-prywaty

 

 

---

tagi: gwiazdozbiory 

	stanislaw-orda
	6 marca 2025 09:16

17     836    8 zaloguj sie by polubić