Tym razem będzie krótko.

Dokonanie Siemiona Dieżniowa, który jako pierwszy praktycznie udowodnił możliwość przepłynięcia cieśniny między Azją i Ameryką, płynąc z wód arktycznych na Ocean Spokojny, zajmuje ważne miejsce w galerii wielkich odkryć geograficznych. W Polsce mało kto słyszał o rosyjskich odkrywcach penetrujących północnoazjatyckie, w tym arktyczne rejony świata. Tym bardziej obecnie, gdy instytucjonalnie rozkręcana rusofobia o wszelkich znamionach histerii nałożyła anatemę na dowolny temat, który mógłby być pozytywnie kojarzony z „Rosją”. Zostało wygenerowane alergiczne reagowanie na samo to określenie, co w praktyce znacza, że dopuszczalne jest mówienie o Rosji i Rosjanach jedynie źle albo wcale.

Początki koncepcji drogi morskiej przez północne akweny morskie Euroazji sięgają epoki antyku, zatem w niniejszej opowieści nie sposób pominąć historycznego tła odnoszącego się do tej kwestii.

Zagadnienie akwenów morskich na dalekiej Północy nurtowało już starożytnych Greków. Strabon z Pontu (60 BC - 20 AD), kartograf i geograf przedstawił na swoich mapach kontynenty Europy, Azji i Afryki oblane jednym wielkim oceanem. Rzymianin Pomponius Mela (połowa I wieku po Chr.) powielił wyobrażenie Strabona. Oczywiście żaden z nich nie wiedział jak sprawy miały się faktycznie, natomiast założenie, że lądowy cokół kontynentalny oblewa wszechocean, wynikało z ówczesnego postrzegania świata przez okulary mitologicznych przypowieści.

Ismail ibn Ali Abu-al-Fida (Abulfeda 1273-1331), wybitny arabski polityk i historyk napisał w swojej „Geografii” (arab. Takwim al-buldan):
"Następnie (ocean – przypis mój) kieruje się na wschód, aż biegnie wzdłuż granic ziemi wschodniej, a tam kraj Chin. Potem we wschodniej części Chin zmienia kierunek na północny, mija Chiny i zrównuje się z "barierą" Yajuja i Magoga (Goga i Magoga - obecna cieśnina Beringa  - przypis mój). Następnie okrąża nieznane lądy, i zwraca się na zachód, będąc na północ od lądu, dociera do ziemi Rusów, omija ją, a potem skręca na zachód i na południe (południowy zachód), okrążając w ten sposób całość lądu.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Abu_al-Fida

Nie ulega wątpliwości, że Abulfeda sam tego nie wymyślił, ale zacytował innego autora. Poszlaki wskazują, że była nią inna znakomitość nauki arabskiej, czyli Al-Idrisi  (Abu Abd Allah Muhammad al-Idrisi; 1100–1165), który rzadko kiedy opuszczał rodzinną Sycylię. Ale do tej wyspy docierali kupcy ze Skandynawii oraz północnych krain słowiańskich. I to właśnie oni dostarczali wiadomości o swoich dalekich krainach jak też i o sąsiednich. Z kolei kupcy arabscy również docierali na północne morza i mogli, przy okazji kontaktów handlowych z autochtonami żyjącymi w tamtych rejonach świata, poznać relacje o północnej morskiej drodze do Chin.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Al-Idrisi

W latach 40-tych XIV wieku  Ibn Battuta (Abū ‘Abd Allāh Muḥammad Ibn Baṭṭūṭa; 1304–1377) pochodzący z Tangeru podróżnik, przebywał w Bułgarze Wielkim, mieście u ujścia Kamy do Wołgi (dzisiaj w Tatarstanie), po czym opisał towarową gospodarkę wymienną na północnym Uralu i półwyspie Jugorskim (półwysep pomiędzy morzami Karskim i Barentsa). Odnalezienie starych irańskich i arabskich srebrnych dirhemów w okolicach Czerdyni (miasto nad górną Kamą, północne Przedurale) dowodzi, iż  docierali tutaj kupcy z południowych krain.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Muhammad_Ibn_Battuta

Ponadto, w 1944 r. nad rzeką Kamczatka na półwyspie o tejże nazwie, nad brzegiem jeziora Uszki, o jakieś 200 km od ujścia tej rzeki do Morza Beringa, które stanowi część akwenu pacyficznego, wykopane zostały cztery niewielkie miedziane monety. Po ich zbadaniu okazło się, iż jedna została wybita w III wieku przed Chr. w greckiej kolonii nad Morzem Czarnym o nazwie Pantikapajon (Panticapaeum) w antycznym Królestwie Bosporańskim (nieopodal dzisiejszego Kerczu), druga datowana na 17 rok po Chr. również wybita w tym miejscu, trzecia o nieustalonym roku wybicia pochodziła z Chorezmu, natomiast  czwartej nie udało się zidentyfikować.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Pantikapajon

Inne znaleziska archeologiczne na brzegach Oceanu Lodowatego wskazują na bogatą i zróżnicowaną kulturę dawniejszych mieszkańców tych terenów. Na przykład odnalezione w 1720 r. ruiny twierdzy na Wyspach Niedźwiedzich (kilka wysp odległych o150-200 km na północ od ujścia Kołymy do Morza Wschodniosyberyjskiego).
Z kolei w 1924 г. duński polarnik Knud Johan Victor Rasmussen odkrył ślady po osadzie liczącej ponad 100 domostw, gdzie mogło szacunkowo mieszkać nawet 2000 osób, nа alaskańskim wybrzeżu półwyspu Lisburn nad morzem Czukockim. Kontynuacja badań w tym miejscu odkryła ślady łącznie 800 domostw, co zwiększyłoby zamieszkałą w nich populację do 4000 osób. Może to także świadczyć o tym, że panował tam wówczas znacznie bardziej sprzyjający klimat, skoro obecnie w rejonach podbiegunowych za wielkie osady uważane są te, które liczą kilkuset mieszkańców. Rzecz jasna należy wziąć poprawkę na łatwość w mobilności charakterystyczną dla czasów współczesnych, czyli szybkość w przemieszczaniu się w poszukiwaniach lepszych warunków do życia.

Tak czy owak pogłoski o istnieniu cieśniny pomiędzy Azją i Ameryką w środowisku geografów, w szczególności rosyjskich. były  od dawna rozpowszechnione. Już w 1525 r. Dymitr Gerasimow, moskiewski poseł w Rzymie, wskazywał na możliwość dotarcia do Chin północno-syberyjskim morskim szlakiem. Tym samym potwierdził zapisy arabskich geografów o istnieniu takiej drogi.
https://www.peoples.ru/state/religious_figure/dmitriy_gerasimov/

Pierwszym europejczykiem, który umieścił  cieśninę Beringa na mapie świata (1538 r.) był szesnasto-wieczny flamandzki kartograf Gerhard Kremer (1512-1594), bardziej znany jako Mercator. Nie jest wykluczone, że Mercator mógł znać opinię Gerasimowa, którą przytoczył w swojej publikacji Paolo Giovio (1483-1552). (Paulus Iovius Novocomensis, ur. w Como, zm. we Florencji, biskup w Nocera Inferiore, prowincja Salerno).
Tak więc, niektórzy geografowie i kartografowie uznawali możliwość opłynięcia Azji północnym szlakiem, zanim którykolwiek z Europejczyków tego dokonał.

Siemion Iwanowicz Dieżniow był rosyjskim podróżnikiem, który urodził się оk. 1605 r. we wsi Jesipowska nad rzeką Piniegia (prawy dopływ Północnej Dźwiny - rejon archangielski), opodal miejscowości o takiej samej nazwie. Piniega to zbitka ugrofińskich wyrazów: pieni (krótki) oraz ga – rzeka). Dieżniow zmarł w Moskwie w początkach 1673 r.  
https://pl.wikipedia.org/wiki/Siemion_Die%C5%BCniow

Najprawdopodobniej Dieżniow w trakcie swojego pobytu w Niżniekołymsku (osada w Jakucji na lewym brzegu limanu Kołymy) pozyskał informacje od żyjących tutaj Czukczów o możliwości przepłynięcia morzem z tego miejsca do Anadyru nad Morzem Beringa. I to właśnie Dieżniow był pierwszym z europejskich odkrywców, który w 1648 r. przepłynął z Oceanu Lodowatego na Pacyfik. W swoim raporcie opisał tytułową cieśninę (wówczas jeszcze nie była nazwana obecnym imieniem). Odkrycie to stało się w owym czasie głośne, ale zapewne z powodu trudnej dostępności tego szlaku, a także zapisków w raporcie, który był przechowywany w miejskim archiwum w Jakucku nad Leną, gdzie mało kto mógł dotrzeć i się z nim zapoznać,dość szybko popadło w zapomnienie.  Użyłem w odniesieniu do Jakucka określenia miasto, ale wówczasbył to niezbyt wielki fort, zalożony niedługo przed pobytem tutaj Dieżniowa. Stacjonowała w nim sotnia kozacka pobierająca jasak od jakuckich plemion jak np. Ewenków, Tunguzów (Pieczengów), Jakutów (Sacha), Kandałasów etc. Jasak pobierano podczas korzystnej pory roku. A jaka to była ta korzystana pora? Jak powiadają Jakuci, u nas tylko 10 miesięcy zimy, a potem już tylko lato i lato.
(Jasak – rodzaj podatku od zwasalizowanych plemion, uiszczanego w towarze, głównie w postaci skór i futer zwierzęcych).

Sam Dieżniow także był sotnikiem kozackim i zajmował się pobieraniem jasaku. Aby objąć zbiorem tego podatku coraz to nowe plemiona, zmuszony był do eksplorowania wciąż dalszych rejonów wschodniej Syberii. Z czasem postać Dieżniowa popadła w zapomnienie, gdyż świat, w tym również władcy na moskiewskim Kremlu, mieli znacznie  bardziej ważne problemy i mniej odległe w przestrzeni,.

W 1728 r., czyli 80 lat po ekspedycji Dieżniowa, z rozkazu cara Piotra I została wyekspediowana wyprawa  (tzw. Pierwsza Kamczacka) mająca za cel stwierdzić, czy istnieje lądowe połączenie pomiędzy Azją i Ameryką lub, o ile takiego połączenia nie ma, przepłynięcie cieśniny rozdzielającej oba kontynenty. Wyprawą dowodził Vitus Jonassen (Iwanowicz) Bering, ale z powodu trudności logistycznych, mrozu, lodu i chorób, jak również braku doświadczenia polarnego u Beringa, uczestnikom wyprawy nie udało się  zrealizować założonego celu. Wobec czego w 1736 r. została  wysłana Druga Wyprawa Kamczacka, ale tym razem Vitus Bering dowodził tylko jedną z dziewięciu grup mających realizować własne zadania, a każda z nich miała odrębnego dowódcę.
Opowiadanie o losach poszczególnych ekspedycji kamczackich, ich dokonaniach oraz porażkach jak też o szczegółach wyprawy Dieżniowa byłoby zbyt długie, zatem sfinalizuję opowieść takim oto podsumowaniem.

Vitus Bering dopłynął w pobliże cieśniny pomiędzy Azją a Ameryką, nawet odwiedził znajdujące się na jej wodach wyspy Diomedesa, ale z powodu fatalnej pogody, mgieł oraz długotrwałych szkwałów uniemożliwiających orientację na morzu, nie zdołał jej przepłynąć. To znaczy nie wypłynął na wody akwenu Oceanu Lodowatego. Dokonali tego uczestnicy innego oddziału, ale utarło się, że skoro dowodzącym całością był V. Bering (choć to dotyczyło tylko pierwszej z ekspedycji kamczackich, lecz kto by w to tak drobiazgowo wnikał), zatem cały splendor należał się jemu. Na mapach morskich pojawiło się nazwisko „odkrywcy”, który na swoim koncie zebrał bardzo dużo innych wybitnych osiągnięć w zakresie eksploracji mórz subarktycznych, ale tego akurat nie.
(Wyspy Diomedesa to dwie wyspy: Kruzensztern -  Little Diomede Island położona w Cieśninie Beringa należąca do USA; administracyjnie część stanu Alaska. Druga - wyspa Ratmanowa (Wielki Diomedes) stanowiąca terytorium Federacji Rosyjskiej w składzie Atonomicznego Okręgu Czukockiego. Wyspy dzieli dystans niespełna 4 km oraz dystans czasowy w wymiarze 21 godzin w zimie oraz 20 godzin latem, ponieważ między tymi wyspami przechodzi linia zmiany daty.

W 1736 r. jeden z uczestników drugiej Wyprawy kamczackiej, akademik Fiodor Iwanowicz Miller (urodzony w Prusach jako Gerhard Friedrich Müller ) znalazł w jakuckim archiwum zapomniany raport Siemiona Dieżniowa. Zanim dotarł do Petersburga, a tam zapoznał z raportem kompetentne grono, minęło wiele miesięcy. W 1758 r. Petersburska Akademia Nauk opublikowała pierwszą wzmiankę o dokonaniach Dieżniowa, ale dopiero w 1898 r., z inicjatywy Julija Michajłowicza Szokalskiego - przewodniczącego Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego - na mapy wód arktycznych został naniesiony skromny przylądek dla jego upamiętnienia. Było już zdecydowanie za późno, by zmieniać nazwę cieśniny, którą do tej pory zdążono wydrukować bądź powielić na ogromnej ilości egzemplarzy map, atlasów czy globusów.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Julij_Szokalski

Morał: lepszy rydz niż nic.

*******

Wykaz moich dotychczasowych notek na "SN" pod linkiem:

http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/troche-prywaty

---

tagi: ciesnina beringa 

	stanislaw-orda
	24 września 2022 16:38

19     1623    6 zaloguj sie by polubić