Nie dokończyłem notki o  Donbasie (2/3 dopiero gotowe) , a notka o pewnym kocie to po juz Nowym Roku, zatem wstawiam gotowca, choć mało kogo on zainteresuje wobec nawału tzw. bieżączki. Ale niech tam.

Przedstawiam materiał opracowany na podstawie rosyjskojęzycznej publikacji Władimira Sołowjewa - publicysty CANERGIE Politika
i współpracownika  Domu Wydawniczego  "Коmmersant" (publikacja ukazała się z datą 08.12.2023 r.).

*****************

Gdy po wrześniu 2023 r. Azerbejdżan ustanowił pełną kontrolę nad Karabachem, w sferze postsowieckiej pozostała tylko jedna w pełni nieuznana republika, którą jest Naddniestrze. Prawa Mołdawii do niej nie są kwestionowane przez nikogo i były wielokrotnie potwierdzane przez wszystkie mocarstwa, w tym Rosję.

Różnica polega na tym, iż konflikt naddniestrzański jest jedynym w tej strefie, którym  żadne z tych mocarstw nie wydaje się  zainteresowane. W ciągu ostatnich kilku lat nikt nie przedstawił propozycji co do sposobu rozwiązania ww. konfliktu, w tym także władze Mołdawii, które przecież deklarują chęć przywrócenia integralności w formie scalenia terytorium kraju. Przepychanka toczy się już bodaj 20 lat i nie ma widoków, że szybko się zakończy.

Najpoważniejsza próba rozwiązania konfliktu naddniestrzańskiego została podjęta jesienią 2003 r. Wówczas prezydent Mołdawii Władimir Woronin w ostatniej chwili odmówił podpisania parafowanego już "Memorandum Kozaka", które było nazwą zaproponowanego przez Moskwę planu ugody i opracowanego pod kierownictwem Dmitrija Kozaka, który był wówczas był zastępcą szefa rosyjskiej administracji prezydenckiej.

Debata nad tym, czy decyzja Woronina była słuszna, trwa do dziś. Moskwa wskazuje na  utraconą szansę na zjednoczenie kraju z powodu ingerencji Zachodu. Z drugiej strony w Mołdawii uważają, że państwo zszyte na mocy tego memorandum w federację (Mołdawia, Naddniestrze i Gagauzja miały stać się jej trzema podmiotami) byłoby konstrukcją dysfunkcyjną i niemożliwą do rządzenia.  Tak czy siak, plan się nie powiódł. Od tego czasu Kiszyniów i stolica Naddniestrza Tyraspol  nie zmieniły swoich pozycji.

W ostatnich kilkunastu miesiącach dało się jednak zauważyć nowe podejście  Kiszyniowa do Naddniestrza, tzn. albo problem rozwiąże się sam, albo jego rozwiązanie zostanie odłożone ad acta, a Kiszyniów także bez rozstrzygnięcia tej kwestii zgłosi swoją akcesję do UE.

Niezbyt  dawno temu miał miejsce interesujący  epizod związany z separatystycznym regionem naddniestrzańskim. Pod koniec grudnia 2021 r., czyli na dwa miesiące przed rozpoczęciem wojny Rosji z Ukrainą, wspomniany wcześniej Dymitr Kozak postanowił podjąć kolejna próbę. Za jego namową naddniestrzański przywódca Wadim Krasnosielski wysłał 24 grudnia 2021 r. list do Mai Sandu - prezydenta Mołdawii z propozycją rozpoczęcia merytorycznych negocjacji w sprawie kompleksowego rozwiązania konfliktu.

Tekst listu był niewątpliwie uzgodniony z Moskwą, a być może po prostu został w niej zredagowany. Wówczas wszyscy byli zaskoczeni nie tylko koncyliacyjną inicjatywą Tyraspola, ale również faktem, że władze Naddniestrza, które od dawna nalegały na ostateczny "cywilizowany rozwód" z Kiszyniowem, nagle zaproponowały negocjacje w sprawie zjednoczenia. W. Krasnosielski bezpośrednio zasugerował, że jest gotowy do dyskusji na temat statusunieuznawanej republiki w ramach Mołdawii. Ten sygnał wysłany do Kiszyniowa nie doczekał się odpowiedzi.

W tzw. międzyczasie  minister D. Kozak poleciał do Wiednia, aby omówić sprawę Naddniestrza ze specjalnym przedstawicielem OBWE Thomasem Mayerem-Hartingiem. Jego celem było wywarcie dodatkowej presji na Mołdawię, dlatego też ponaglał: "Federacja Rosyjska opowiada się za kompleksowym pokojowym rozwiązaniem politycznym i jak najszybszym zakończeniem konfliktu". Zainteresowane strony powinny "uzgodnić ostateczne warunki zakończenia tego konfliktu tak szybko, jak to możliwe". Czy miał był powód do takiego pośpiechu, który  przypominał inną inicjatywę Kremla, gdy 17 grudnia 2021 r. rosyjskie MSZ opublikowało ultimatum wobec Stanów Zjednoczonych i NATO, wyznaczające tzw. czerwone linie dotyczące gwarancji bezpieczeństwa dla Rosji.

Z perspektywy czasu można ocenić, że grudniowy dokument miał dać formalne podstawy dla prewencyjnego ataku na Ukrainę,  jednocześnie obciążając Zachód winą w zignorowaniu rosyjskich inicjatyw w kierunku rozwiązania konfliktów drogą dyplomatyczną.
Minister D. Kozak, jako osoba odpowiedzialna za negocjacje z Kijowem i zainteresowana ich kontynuacją, w kwestii Naddniestrza próbował odsunąć scenariusz siłowy za pomocą bezpośrednich i skutecznych negocjacji pomiędzy Kiszyniowem a Tyraspolem, co zakładało  udział Moskwy i Zachodu w tym procesie. Sprawy mogły jednak potoczyć się odwrotnie. W grudniu 2021 r. prezydent W. Putin był przeświadczonyo nieuchronności scenariusza wojennego na Donbasie, więc z tego względu osiągniecie porozumienia między Kiszyniowem a Tyraspolem mogłoby pokazać, że są  możliwe rozwiązania na drodze dyplomatycznej, a niekoniecznie siłowej.

Od początku zbrojnych działań rosyjskich  na Ukrainie, Naddniestrze często pojawiało się w wiadomościach z różnych powodów. Czy jako źródło zagrożenia dla Ukrainy, albo jako terytorium, które ukraińskie wojsko może szybko zająć za zgodą władz Mołdawii, a to jako jeden z celów Rosji , bądź też jako region zagrożony terroryzmem. Nie było tylko żadnych wiadomości o poważnych zamiarach i propozycjach rozwiązania konfliktu na Naddniestrzu.

Wojna Rosji z Ukrainą spaliła wiele mostów. Między innymi zasadniczo zniszczyła format negocjacji "5+2", który obejmował Kiszyniów i Tyraspol, ponadto OBWE, Rosję i Ukrainę pracujących jako mediatorzy oraz UE i USA działających jako obserwatorzy. I choć nikt nie ogłosił rozwiązania tej platformy, w warunkach wojny niemożliwe jest jej ponowne zebranie, a obecnie stały się niejasne przyszłość oraz kształt samego formatu negocjacyjnego. Wcześniej bowiem zakładano, że to właśnie w ramach "5+2" należy szukać sposobu dla w miarę trwałego rozwiązania konfliktu. Kiedy format uległ zawieszeniu, a poszukiwania innego klucza do porozumienia ustały i skoro Rosja i Zachód osobno nie proponują  żadnych rozwiązań, w tej sytuacji władze Mołdawii i przywódcy Naddniestrza zaczęli komunikować się w formacie "1+1". Spotkania, w których Mołdawię reprezentuje wicepremier ds. reintegracji Oleg Serebrian, a Naddniestrze minister spraw zagranicznych nieuznawanej republiki Witalij Ignatiew, odbywają się na przemian w biurach OBWE w Kiszyniowie i Tyraspolu.

We wrześniu, po dwuletniej przerwie, wznowiono dialog na tematy gospodarcze. Oficjalnie Kiszyniów i Tyraspol często wypowiadają się o problemach w stosunkach dwustronnych, oskarżając się nawzajem o brak elastyczności i rzeczowości, ale pomimo to kontynuują rozmowy. Jednocześnie władze Mołdawii , oceniając po ich wypowiedziach, nie spieszą się do rozwiązania konfliktu z Naddniestrzem.  
W czerwcu 2023 r. wicepremier Oleg Serebrian powiedział otwarcie, że gdy Mołdawia i Ukraina dołączą do struktur UE, problem rozwiąże się sam. Warto również przytoczyć wypowiedź mołdawskiego ministra spraw zagranicznych i integracji europejskiej Nicu Popescu w wywiadzie dla Politico. Według niego, terytorium Mołdawii, które jest kontrolowane przez Kiszyniów, "może dołączyć do UE niezależnie od tego, co dzieje się w Naddniestrzu". Mołdawski polityk  wyraził się  jak następuje: "Nikt nie chce podzielonych krajów w UE, ale utrzymywanie krajów na łasce geopolitycznych manipulacji i separatystycznych konfliktów byłoby jeszcze gorszym rozwiązaniem  dla kontynentu, dla UE i dla nas"

Wśród obecnych władz Mołdawii panuje wyraźny konsensus, że po Pierwszem nie warto być aktywnym w kierunku rozwiązania naddniestrzańskiego konfliktu, a po drugie, że możliwe jest przystąpienie do Unii Europejskiej bez tego terytorium. Takie stanowisko podziela  również mołdawski prezydent  Maja Sandu, która powiedziała we wrześniu 2023 r.: „Wierzymy, że kiedy Ukraina wygra wojnę, może pojawić się geopolityczna szansa na rozwiązanie konfliktu naddniestrzańskiego. W najlepszym przypadku możemy stać się członkiem UE jako państwo zintegrowane. Ale nie postawiono nam warunku, że jeśli konflikt naddniestrzański nie zostanie rozwiązany, to nie będzie możliwości integracji europejskiej".
To pozwala poznać oficjalne podejście Kiszyniowa do Naddniestrza:  - albo problem rozwiąże się sam, albo ostateczne rozwiązanie zostanie odłożone na później, ale tak czy owak  Kiszyniów nie będzie uzależniał od tej kwestii  sprawy swojej akcesji  do UE.

To oznacza, że Bruksela także nie wyklucza takiego scenariusza. Peter Stano, oficjalny rzecznik służby polityki zagranicznej Unii Europejskiej stwierdził, iż  "Europejska przyszłość Gruzji i Mołdawii nie może być zakładnikiem konfliktów". Stanowisko to potwierdził Wysoki Przedstawiciel UE ds. polityki zagranicznej Josep Borrel: "Przejście Mołdawii do Unii Europejskiej nie zależy od wydarzeń w Naddniestrzu. Cypr stał się członkiem UE mając problemy terytorialne. Mołdawia może zrobić to samo".

Uznawana na arenie międzynarodowej Republika Cypryjska kontroluje nieco ponad połowę wyspy i nie widać szans na rozwiązanie konfliktu z nieuznawaną Turecką Republiką Cypru Północnego, co nie przeszkadza Republice Cypryjskiej być członkiem UE i korzystać ze wszystkich korzyści płynących z integracji europejskiej. Tak więc nowa strategia Kiszyniowa, choć nie została oficjalnie ogłoszona, polega na dążeniu do UE bez zwracania większej uwagi na problem naddniestrzański.

Wojna na Ukrainie stworzyła okazję do przezwyciężenia zmęczenia tematyką rozszerzenia UE. Zarówno Bruksela, jak i wiele kluczowych stolic europejskich obecnie uważa, że Europa ma moralny obowiązek zintegrowania Ukrainy z UE. To z kolei otwiera podobną ścieżkę dla innych krajów, których europejskie perspektywy były wcześniej mgliste. I to pomimo faktu, że integracja nowych krajów będzie wymagała ogromnych inwestycji finansowych i politycznych, ale wydaje się to mniej kosztowne, niż podtrzymywanie niestabilnej strefy buforowej, którą Rosja mogłaby stale próbować wykorzystywać do swoich celów.

Jak pokazuje dotychczasowe doświadczenie konfliktu na zadowalające  Mołdawię rozwiązanie problemu Naddniestrza można czekać przez kolejne dziesięciolecia, zwłaszcza jeśli Moskwa będzie wywierała presję na Naddniestrze w celu jego opóźniania (a może to zrobić mając do dyspozycji sporo atutów). W tych warunkach wydaje się logiczna podjęta przez Kiszyniów próba forsownego wejścia do UE wg modelu cypryjskiego, aby wykorzystać nie wiadomo jak długo otwarte okna możliwości, skoro gwarancji  na finalizację akcesu do UE wciąż nie ma, a szanse na takowy zmniejsza rosnące zmęczenie Europy wojną na Ukrainie jak i  przejmowanie władzy w różnych krajach UE przez partie o programach eurosceptycznych. Jednak nawet jeśli postawienie przez Kiszyniów na strategię  cypryjską okaże się sukcesem, nadal nie rozwiąże to szeregu potencjalnych źródeł napięć i niestabilności.

Na przykład, jak na nową dynamikę zareagują władze, a zwłaszcza ludność Naddniestrza? Posiadacze mołdawskich paszportów stanowią ponad 90% w ponad trzystu tysięcznej populacji regionu. Nie ma również  odpowiedzi na pytanie, co stanie się z obywatelami Mołdawii mieszkającymi w Naddniestrzu w przypadku przystąpienia do UE. Na dobra sprawę nikt nie wie, czego chcą mieszkańcy nieuznawanej republiki. Niezależne badania opinii publicznej nie są przeprowadzane w tym regionie, zaś  wyniki ankietowania proweadzone na zlecenie władzy lokalnej nie są nigdzie publikowane. Przez lata konfliktu wykształciło się przekonanie, że to wypowiedzi naddniestrzańskich przywódców odzwierciedlają nastroje lokalnego społeczeństwa. Ale pozostaje otwartą kwestią, czy tak jest faktycznie.
I ostatni problem: co zrobi Mołdawia  jeśli tradycyjnie prorosyjska Gagauzja zdecyduje się odrzucić integrację europejską? Wcale nie wiadomo, czy na pewno tak się stanie, jeśli np. perspektywa przystąpienia Mołdawii do UE okaże się bliską perspektywą.

*************

Wykaz moich wszystkich notek na portalu "Szkoła Nawigatorów" pod linkiem:

http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/troche-prywaty

---

tagi: naddniestrze 

	stanislaw-orda
	22 grudnia 2023 11:50

31     1214    7 zaloguj sie by polubić