W sierpniu 1980 r. już od ponad pół roku miałem status samodzielnego inspektora kontroli państwowej, ale jako że byłem młodszy od kolejnego najmłodszego pracownika zespołu o jakieś osiem lat, zatem robiłem za coś w rodzaju „kota” w koszarach zasadniczej służby wojskowej. Oznaczało to np., że wysyłany byłem na kontrolę do podmiotów jak najdalej położonych od warszawskiej centrali NIK, do których nie chcieli jeździć starsi stażem i wiekiem kontrolerzy. Ponadto, jako dodatkowy argument za taką właśnie mapą moich wyjazdów przytaczali fakt, iż jestem kawalerem, czyli że żona oraz ewentualnie i dzieci nie oczekują na mój szybki powrót do domu. Tak tedy wyjeżdżałem w różne odległe miejsca z marną bazą noclegową i podobnym skomunikowaniem (a były to czasy, gdy mało kto posiadał własne auto), jak choćby np. Łańcut, Elbląg, Włoszczowa czy Koszalin. Chociaż akurat co do Łańcuta rozczarowałem się mile, gdyż dawne skrzydło dla służby pałacu Potockich służyło jako hotel, w którym w lutym 1981 r. okazałem się jedynym gościem, więc zajmowałem tam cały trzyizbowy apartament, przy czym łazienka miała pewnie z 20 m kw., z  kamienną wanną o chyba dwu i pół metrowej długości.

Ale w drugiej dekadzie sierpnia ’80-go wyekspediowany zostałem do Bolesławca, uroczego i schludnego miasta, położonego jakieś 30 km za Legnicą w kierunku zachodnim. Była to, w rzeczy samej, solidna odległość, cały dzień jazdy z przesiadką we Wrocławiu, i obojętnie, PKS-em czy pociągiem. W tym miejscu można dodać małą dygresję na temat rozliczania takich podróży. Otóż wg tamtejszych regulacji dotyczących rozliczania kosztów delegacji, pracownikom NIK (oczywiście nie tylko im, ale chyba wszystkim z tzw. „R” – ki, tj. rządówki) przysługiwał przejazd pierwszą klasą, a do rozliczenia kosztów przejazdów nie trzeba było załączać biletów, wystarczyło oświadczenie, czyli podpis na blankiecie delegacji służbowej z rozpisanymi trasami i godzinami oraz rodzajami środków transportu. W razie braku rachunków za hotel można było rozliczać koszt noclegu tzw. ryczałtem, który wcale nie był niski. Znałem speców, dla których jednym z głównych zajęć było wyszukiwanie tras oraz połączeń komunikacyjnych, które dawały jak największy „uzysk”. Dodam tylko, że opłacał im się wysiłek wkładany w rozwiązywanie optymalnych „grafów” takich połączeń .

Nie pamiętam już tematu ówczesnej kontroli, zapewne dotyczyła prawidłowości stosowania obowiązujących procedur przy ściąganiu któregoś z rodzajów podatków przez wydział finansowy tutejszego urzędu miejskiego. Wyjaśniam od razu, że w tamtym czasie nie było jeszcze ani urzędów skarbowych ani urzędów kontroli skarbowej, gdyż takie agendy fiskusa utworzono dopiero w latach późniejszych (np. US-y wprowadzane były od 1 stycznia 1983 r.).

Zakwaterowałem się w hotelu o nazwie „Hotel”, ale nie musiał mieć szczególnej nazwy, bo był bodajże jedynym tego rodzaju obiektem w, było nie było, ok. 40-tysięcznym mieście, które korzystało z usytuowania w bezpośrednim zapleczu rozwijającego się zagłębia miedziowego (tylko 20-25 km do Polkowic i Lubina). Jakkolwiek jako inspektor NIK miałem możliwość stołowania się w placówkach sieci „Konsumy”, czyli lokali gastronomicznych resortu spraw wewnętrznych, to jeśli tylko istniała alternatywa, nie chciałem z lokali dla funkcjonariuszy MSW korzystać. Zwykle byłem w danym miejscu „obcy”, a przecież nosiłem cywilne ubranie, stąd podejrzewali mnie i mundurowi milicjanci (że może jestem z resortowej kontroli wewnętrznej z "samej Warszawy”), a z drugiej strony, wychodząc po cywilnemu ze stołówki milicyjnej, byłem przez osoby postronne postrzegany jako „tajniak”. Gdyby mój pobyt ograniczał się do dwóch, czy trzech dni, wówczas nie miałoby to znaczenia, ale ja musiałem przebywać z reguły co najmniej trzy tygodnie, a nie było wtedy wolnych sobót, i nie opłacało się na niedzielę jechać z takiego np. Bolesławca do Warszawy (gdzie wówczas mieszkałem), aby wracać na poniedziałek. A pobyt w niedzielę w miejscu, gdzie człowiek jest postrzegany jako „tajniak”, to nie mogło być uczucie zanadto komfortowe dla kogoś, kto nie był tajniakiem i nie pobierał za taką fuchę wynagrodzenia. Traf chciał, że w Bolesławcu znalazłem  alternatywę, miała tu bowiem swoją siedzibę lokalna organizacja NOT (Naczelna Organizacja Techniczna) ze sporą stołówką, z której korzystali pracownicy inżynieryjno-techniczni legnickiego zagłębia miedziowego, zamieszkujacy w Bolesławcu lub bliskiej okolicy. Ja także z niej korzystałem, co miało ten walor, iż z rozmów zasłyszanych w stołówce orientowałem się o sytuacji strajkowej na Wybrzeżu i w regionie dolnośląskim. Poza, oczywiście audycjami radia Wolna Europa, bardzo dobrze słyszalnymi w Bolesławcu na falach średnich, w końcu to było kilkaset km bliżej Monachium niż Warszawa. Wszelako pod warunkiem, że miało się właściwą antenę, którą należało dołączyć do radia hotelowego. Z tego względu woziłem po Polsce ze sobą pęk miedzianego drutu, gdyż z reguły zapominałem przy wyjeździe takowy odinstalować.

Co oznacza, że poza wspomnianymi „Konsumami” alternatywy do NOT nie było, gdyż w ogólnie dostępnych sklepach i lokalach gastronomicznych nie można było niczego zjadalnego kupić.

W stołówce NOT również nie serwowano żadnych luksusów, ale dawali np. gulasz z podrobów, podczas gdy w barach mlecznych przeważnie można było dostać byle jak rozgotowaną kaszę gryczaną np. z jakimś sosem i jajkiem na sadzono, albo z czymś „w podobie” kotleta mielonego (kotlet mielony szóstej kategorii, czyli zmielony pies z budą). I tak dobrze, bo gdy parę miesięcy później byłem w Kielcach, to w pewnym momencie zabrakło nawet kaszy gryczanej i to w restauracji najlepszego wówczas hotelu („Bristol”), a kelnerzy nie potrafili odpowiedzieć, czy i kiedy będzie ponownie. A przyznam, że tak dobrze przyrządzanej kaszy gryczanej, jak w tej restauracji hotelowej, nigdzie już później nie spotkałem.Takie to były ciekawe czasy.

Ledwo co ogarnąłem się po przyjeździe do Bolesławca, a „na mieście” i w urzędzie nie mówiono o niczym innym, jak o strajku w stoczniach. W ciągu kilku dni do akcji strajkowej zaczęły dołączać inne zakłady, a gdy strajki objęły kopalnie i huty Górnego Śląska, sytuacja w kraju przestała stanowić wakacyjną „atrakcję”, natomiast zaczęła prowokować do budowania najbardziej fantastycznych scenariuszy dalszego rozwoju wypadków, nie wyłączając wojny domowej lub interwencji sąsiadów. Narastające emocje nie sprzyjały prowadzeniu kontroli, bo z jednej strony powinienem był ją doprowadzić do końca, ale z drugiej kierownicy z urzędu miejskiego po pół dnia spędzali na jakichś naradach, a szefostwo co i raz wzywane było do komitetu miejskiego PZPR, gdzie mitrężyło jeszcze więcej czasu. Nie miałem za bardzo ani z kim, ani kiedy porozmawiać na temat problematyki, którą miałem zbadać. Sam także nie byłem w nastroju do pracy, zastanawiając się, że jak i czym, w razie czego, dotrę stąd do domu. Toteż wieczorami skupiałem się na nasłuchu audycji z RWE, co jeszcze bardziej podnosiło adrenalinę. Do tego dochodziły echa ze stołówki w NOT, z których wynikało, że i w zagłębiu miedziowym szykowano się do rozpoczęcia rychłej akcji strajkowej. Tak, że czułem się jakby korespondentem wojennym, który, co prawda, nie uczestniczy w konflikcie na polu walki, ale obserwuje go z boku.

Gdzieś tak na początku trzeciej dekady sierpnia ’80 wykrystalizowały się żądania robotników domagających się utworzenia wolnych związków zawodowych na terenie całego kraju. Ludzie pracy wymierzyli solidny policzek partii mającej w swojej nazwie „robotnicza”, toteż podobna demaskacja nie mogła pozostać bez brutalnej odpowiedzi z jej strony. Dlatego od samego początku protestów społecznych władza komunistyczna podjęła działania mające stępić ich ostrze oraz przekierować je w kierunku przez nią nakreślonym.

W malutkim hoteliku miejskim o bodaj jedenastu pokojach, z czego większość jednomiejscowych, zajmowałem pokój na pierwszym piętrze tuż przy schodach, przy których na parterze mieściła się recepcja. Pewnego razu, a było to już na pewno po 20 sierpnia roku ’80-ego, usłyszałem w środku nocy głośną rozmowę, którą potencjalny gość prowadził z recepcjonistką. Rozmowa była na tyle intensywna, że pomyślałem, iż pewnie jakiś podpity osobnik wszczyna awanturę, toteż postanowiłem wybrać się z odsieczą recepcjonistce. Schodząc po schodach, coraz wyraźniej rozróżniałem głosy, przy czym głos mężczyzny wydawał mi się jakby znajomy. Gdy dotarłem do recepcji, okazało sie że stał przy niej kolega ze studiów z mojego wydziału i roku, z którym w studenckich  czasach sporo czasu spędzałem na grze w pokera. Oczywiście, pamiętam jego personalia, szczególnie że nosił nazwisko tożsame z gatunkiem drapieżnego ptaka, zatem raczej nietypowe. Bardzo się ucieszył ze spotkania, zaś rozmowa dotyczyła sytuacji, że zabrakło wolnych pokoi, a on, docierając tutaj około północy, nie bardzo miał jakieś wyjście poza spaniem na ławce w parku. Zaproponowałem, żeby do rana dotrwał u mnie, tym bardziej, że oferował spożycie półlitrówki, którą wiózł ze sobą. Minęło ponad sześć lat, gdy rozstaliśmy się po ukończeniu studiów, bo on wrócił w swoje strony (do woj. kieleckiego). I od tamtej pory nie mieliśmy ze sobą kontaktu, jak to bywa zresztą w przypadku większości znajomych ze studiów. Ale dochodziły słuchy, że jak niemało absolwentów SGPiS (obecna SGH), podjął pracę w resorcie spraw wewnętrznych, a ściślej w strukturach służby bezpieczeństwa. No, ale czy to była prawda, nikt dokładnie nie wiedział z jego byłych warszawskich znajomych, w tym także i ja. On z kolei raczej nie zakładał, że tego rodzaju „słuchy” do nas dotarły, a w tym konkretnym wypadku do mnie. Przy kieliszku zaczęliśmy wspominki, wreszcie zgadaliśmy się, gdzie kto pracuje. Muszę zaznaczyć, że wówczas ktoś, kto pracował w centrali NIK, był traktowany jak funkcjonariusz i "automatycznie" członek PZPR, co było założeniem przyjmowanym niejako „z góry”.  Z reguły nikomu nie przychodziło do głowy, by weryfikować, czy tak sprawy mają się faktycznie. Jednym słowem dla funka z SB inspektor z centrali NIK był „swój” , zatem nie musiał on przed kimś takim niczego zbytnio kamuflować. Okazało się, że ów kolega pracował wówczas w Fabryce Łożysk Tocznych „Iskra” w Kielcach, jednego z kluczowych przedsiębiorstw produkcji specjalnej, w której wszystko i wszyscy byli pod kontrolą służb, a już w szczególności zakładowe struktury związków zawodowych. Nie powiem, żebym się zdziwił słysząc o takim właśnie miejscu jego pracy. Zapytałem, co zatem robi w Bolesławcu, skoro pracuje o kilkaset kilometrów stąd, znaczy gdzie Rzym, a gdzie Krym. On na to, że w Bolesławcu znalazł się będąc   przejazdem w podróży do Gryfina pod Szczecinem, ponieważ jest emisariuszem wysłanym z misją utworzenia nowych (czyli wolnych) związków zawodowych w tamtejszych (dużych) zakładach przemysłu drzewnego. 

W tym miejscu dodam dygresję, która jest wynikiem tego spotkania, ale która przecież nie od razu była oczywistą.

Podobnych emisariuszów wysyłano w odległe miejsca, na ogół do zakładów nie powiązanych „branżowo”, minimalizując tym samym możliwość bodaj nawet przypadkowego ich zidentyfikowania z racji np. kontaktów służbowych. No i proszę sobie wyobrazić załogę takiego większego tartaku, do której dociera „związkowiec” z takiego potentata, jakim była ówczesna kielecka „Iskra”. Nie należy mieć złudzeń, że emisariusz docierał tam "w ciemno", na pewno odpowiedni ludzie „na podwójnych etatach” byli o jego przyjeździe poinformowani. Mało kto kojarzy, że zakłady przemysłu drzewnego produkowały np. węgiel drzewny oraz podobne półprodukty dla zakładów produkujących proch strzelniczy. Do byle cegielni czy PGR-u takich  emisariuszów nie wysyłano. Tak więc przybyłego związkowca witano z honorami, bo skoro taki fachowiec przyjechał "na zapadłą wiochę", aby nauczać jak znaleźć się w nowo kreowanych realiach świata wolnych związków zawodowych. Od czego wolnych, od tego wolnych, ale w żadnym razie nie wolnych od opiekuńczych skrzydeł służby bezpieczeństwa. Wspomniałem, że od samego początku władza komunistyczna podejmowała działania mające skanalizować protest społeczny albo w kierunku kontrolowanym przez siebie, albo w kierunku skompromitowania jego liderów (tych, którzy zostali wybrani niezależnie albo oceniono, że zerwali się ze smyczy) jako "nieodpowiedzialnych rozrabiaczy”, przez których ludziom coraz bardziej daje się we znaki „chłód i głód”. Władze miały bieżące informacje o fermencie wśród załóg robotniczych, chodziło więc o kontrolowane upuszczanie społecznej frustracji („para w gwizdek”.). Jednym z działań o takim kierunku było przejmowanie przez podstawionych ludzi struktur nowych związków w ważnych strategicznie zakładach. Znam inne przykłady podobnych działań, ale opisany przykład jest ich wystarczającą ilustracją. Wtedy zacząłem się zastanawiać, „co jest grane” i kto napisał partyturę. Z kolegą rozstaliśmy się nazajutrz rano, a ja 25 sierpnia (od 26 strajk miał objąć cały okręg wrocławski i zagłębie miedziowe, łącznie z komunikacją) zatelefonowałem do dyrektora swojego zespołu w centrali NIK, że nie dokończę kontroli i wracam do Warszawy, bo nie będę ryzykował pobytu na drugim końcu kraju, skoro nie wiem co wydarzy się za dwa dni. Dyrektor, który miał bieżący kontakt z KC PZPR,  był chyba dokładniej poinformowany, bo bagatelizował moje obawy i mówił, że niepotrzebnie panikuję. No, ale ja już byłem zdecydowany na powrót (wykupiony bilet) i 26 sierpnia z rana odjechałem do Wrocławia. Przedmieścia stolicy regionu były oflagowane na biało-czerwono. Gdy dojechałem na dworzec we Wrocławiu, panował chaos i zamęt. Nie wiadomo było jakie i kiedy pociągi odjadą. Przerażeni ludzie koczowali wraz z bagażami i z dziećmi, chcąc wyrwać się z pułapki komunikacyjnej (szczyt końca wakacji). Ja byłem sam z małym bagażem, więc pobiegłem na pobliski dworzec PKS. Traf chciał, że na stanowisku podstawiono akurat kurs do Łodzi, i jeszcze zdążyłem kupić bilet. Kombinowałem sobie tak, że byle dojechać do Łodzi, a stamtąd to już bodaj pieszo dotrę do domu. Okazało się, że z Łodzi pociągi jeździły zgodnie z rozkładem i bez problemu wróciłem do Warszawy. Po moim powrocie do biura dyrektor podśmiewał się ze mnie, chyba więc wiedział dużo, dużo więcej o kulisach „Solidarności”.

******

Wykaz wszystkich moich notek na portalu "Szkoła Nawigatorów" pod linkiem:

http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/troche-prywaty

 

 

 

 

 

 

---

tagi: sierpień '80 

	stanislaw-orda
	1 września 2020 12:30

50     2517    15 zaloguj sie by polubić