Dwaj despotowie (2). Kiachta
Cykl o dwóch despotach planowałem zaprezentować w dwóch częściach, ale wygląda na to, że uda mi się go zamknąć, być może, w czterech. Tym samym obecna notka to niejako półmetek (jeszcze nie tracę nadziei).
Pierwszą część opowieści o dwóch despotach zakończyłem na tym, że w październiku 1852 r. Aleksander Despota-Zenowicz został wysłany służbowo w odległe zabajkalskie „zadupie” do miejscowości zwanej Kiachta. Miał tam pełnić funkcję nadgranicznego komisarza, czyli szefa komory celnej.
http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/dwaj-despotowie
Osada Kiachta znajdowała się przy ówczesnej granicy carskiej Rosji z cesarskimi Chinami. W swoich początkach był to karawanseraj wykorzystywany jedynie przez niewiele letnich tygodni (nocleg i odpoczynek), odległy o kilka km od warowni w Troickosławiu (Troickosław uzyskał miejski status w 1805 r.). Osada kiachtyńska zaczęła przekształcać się w zbiorowisko kupieckich magazynów zaraz po podpisaniu traktatów granicznych oraz handlowych pomiędzy carską Rosją a cesarskimi Chinami. Stawiano w niej domy kupców oraz wybudowano okazałą cerkiew. Początek tego rozwoju związany jest z inicjatywą posła carskiego do Chin, hrabiego Sawwy Raguzińskiego, który po podpisaniu traktatu granicznego z Chinami zlecił postawić w Kiachcie podstawową infrastrukturę w postaci stołów, kramów, gospód, zajazdów etc. , i którą następnie wydzierżawiał kupcom na korzystnych warunkach. Opłacalność handlu zaczęła w to miejsce ściągać ich coraz to więcej, jak też i ludzi do obsługi wymiany towarowej. W miarę rozrostu obu miejscowości Kiachta stała się praktycznie dzielnicą Troickosławia. Bolszewicka fobia antyreligijna spowodowała, iż od roku 1934 dotychczasową nazwę miasta zastąpiono nazwą jego dzielnicy.
Magazyny i towary w Kiachcie (rycina z poł. XIX w.)
W końcówce dziesięciolecia, w którym A. Zenowicz pełnił tam swoje funkcje (1852-1862), Kiachta znalazła się w schyłkowej fazie swojej świetności. W dalszej treści wymienię tego przyczyny. Liczba mieszkańców sięgała wtedy 5 tys. osób (Kiachta, Troickosław plus pobliska osada). Swoje domy oraz składy towarowe posiadało w Kiachcie 20 milionerów oraz kilkudziesięciu innych bogatych kupców. Bogacze mieszkali na szykownym przedmieściu, gdzie wybudowano dla nich około stu rezydencji. Z centrum prowadziła tam brukowana ulica, która, w zgodzie z najlepszymi światowymi standardami, miała drewniane chodniki i przy której zapalano latarnie gdy nastał zmrok. Wszystko to istniało w epoce kiedy w innych rosyjskich, i nie tylko rosyjskich, mieścinach standardem były egipskie ciemności i błoto do kolan.Tutejsze modnisie nosiły kreacje wg mody paryskiej, które szył dla nich przybyły z Sankt Petersburga prestiżowy krawiec. Architekci, dekoratorzy wnętrz czy artyści malarze docierali tu z Italii. Jedna z młodych mieszkanek Kiachty wyjechała do londyńskiej pracowni Augusta Rodina, aby pobierać tam lekcje rzeźby.
Kiachta - widok współczesny. Miasto liczy ok. 20 tys. mieszkańców (2017 r.).
W centrum cerkiew p.w. Zmartwychwstania Pańskiego, której budowę ukończono w 1838 r.
O ówczesnym znaczeniu Kiachty świadczy fakt, iż przychód z opłat i podatków pobieranych w pierwszej połowie XIX w. przez komorę celną sięgał w najlepszych dziesięcioleciach 8-9 procent rocznych wpływów imperialnej skarbowości rosyjskiej, a budżet miejski z opłat lokalnych był średnio dwudziestokrotnie wyższy niż budżety innych rosyjskich miast o podobnej liczbie mieszkańców (tj. zazwyczaj przekraczał 100 000 rubli rocznie). Kiachta stanowiła przypadek rzadko spotykany w świecie, nic więc dziwnego że wtedy nazywano tę miejscowość drugą stolicą Rosji. Ale często-gęsto nazywano ją też inaczej, a mianowicie „złodziejskim jarem” (воровская падь - dosłownie: złodziejska zapadlina). Jakkolwiek określenie to równie trafnie można było odnieść do innych nadgranicznych miejscowości, w których niepodzielnie panowały przemyt i łapownictwo.
I taka nasuwa się refleksja; „złota era Klondike” trwała niecałe dziesięć lat, ale to nazwa tej północno-kanadyjskiej, niegdyś złotodajnej rzeczki, funkcjonuje jako rozpoznawalne w świecie hasło kojarzone z bogactwem, zaś o Kiachcie słuch od dawna zaginął. Przypadek Kiachty stanowi przykład oddziaływania propagandowego monopolu, kiedy najważniejszą rolę w masowym postrzeganiu hierarchii ważności zdarzeń dziejowych odgrywa wizja wykreowana w hollywódzkiej fabryce snów.
Handel herbatą
Co takiego zdecydowało o tym, że w tym zakątku świata, do którego poprzednio nikt nie chciał dobrowolnie przyjechać, a tamtejsze pustkowia zasiedlano zesłańcami, nieomal na przeciąg stulecia, mogła zakwitnąć taka oaza dobrobytu? Czynnikiem, który decydował o roli i bogactwie Kiachty, była herbata transportowana przez tę miejscowość z Chin do Rosji i do Europy. W epoce, w której izolacjonizm narzucony przez dynastię Qing zatrzymał karawany z towarami na „Jedwabnym szlaku”, a porty chińskie zamknął dla europejskich statków, jedyną drogą dla transportu towarów chińskich na rynki europejskie okazał się mongolsko-syberyjski trakt, wiodący właśnie przez Kiachtę.
Fragment szlaku herbacianego z umiejscowieniem Kiachty (КЯХТА). Kontur niebieskim kolorem w środku mapki przedstawia położenie jeziora Bajkał.
Jednym z głównych architektów porozumień handlowych Imperium Rosyjskiego z cesarskimi Chinami był Aleksander Despota-Zenowicz, którego gubernator Syberii N. Murawjow-Amurski wysyłał w tym celu kilkakrotnie do Chin (Mongolii). W efekcie ustalone zostały zasady wymiany towarowej, a jednym z ważnych argumentów skłaniających Pekin do podpisania porozumień handlowych z Rosją, była coraz większa zależność kolonialna Chin od mocarstw europejskich, jako skutku klęsk poniesionych w kolejnych wojnach opiumowych przez to azjatyckie cesarstwo. Strona rosyjska wskazywała zagrożenie, głównie przez wpływy angielskie, dla handlu na północnej granicy Chin. Pomimo tego Cesarstwo chińskie obwarowało specyficznymi klauzulami swoją zgodę na prowadzenie obrotu towarowego. Między innymi kupcy z prowincji Shaanxi, graniczącej z terytorium Mongolii, otrzymali monopol na prowadzenie handlu przez Kiachtę. Kupcy ci zostali zobligowani do każdorazowego ustalania między sobą (de facto na każdy dzień) wysokości cen na towary oraz ich ilości zwalnianej do sprzedaży, którą mieli handlować z kupcami rosyjskimi. Przede wszystkim kupcy chińscy mieli zakaz ujawniania informacji o ilościach i rodzajach herbaty. Nad przestrzeganiem owych zasad Chińczycy ustanowili u siebie specjalnego urzędnika do handlu granicznego (dzarguchi). Gdy kupcy rosyjscy zorganizowali się na podobnych zasadach wówczas na wymianę handlową zostały nałożone (obustronnie) rygory, które nadmiernie utrudniały życie kupcom. Szukali oni sposobów, aby ominąć nadmierne ingerencje ze strony tak rosyjskich, jak i chińskich urzędników granicznych. I szybko takie znaleźli.
W początkach XIX w. wymiana graniczna koncentrowała się na handlu herbatą oraz skórami i futrami zwierząt (które pozyskiwano w syberyjskich lasach). Skóry i futra były częścią jasaku pobieranego od plemion zabajkalskich. Z czasem asortyment wymiany towarowej w zamian za herbatę poszerzył się o różnorodne tkaniny i wyroby włókiennicze oraz przedmioty i wyroby przemysłowe przywożone z Prus i Królestwa Polskiego. Od lat 30-tych XIX w. także w Rosji gwałtownie rozwijał się przemysł i jego oferta zaczęła uczestniczyć w wymianie towarowej z Chinami. Powodowało to zwiększanie oferty asortymentowej i gatunkowej, a tym samym, zróżnicowanie ich cen. Przy rosnącej liczbie produktów w obrocie handlowym nie było możliwości stosowania dotychczasowej formy uzgadniania ceny dla każdego ich rodzaju i gatunku na każdy dzień. Powstający bałagan pozwalał na oszustwa i „psucie” towaru np. drogą podmieniania lepszych jakościowo towarów na gorsze, przy pozostawianiu poprzedniej, wyższej ich ceny.
Gdy do gry weszli wielcy kupcy (domy kupieckie) z Petersburga, Moskwy czy Niżnego Nowogrodu, zasilani środkami kredytów bankowych, wówczas właśnie oni zaczęli przejmować część obrotów herbatą przez swoje filie w Kiachcie, w tym głównie towarem o najwyższej jakości. Wywoływało to konflikty pomiędzy lokalnymi kupcami (syberyjskimi), a tymi z europejskiej części Rosji. Oczywiście, przewaga tych drugich była wyraźna, gdyż stać ich było magazynowanie partii herbaty (na części rosyjskiej szlaku herbacianego) i dyktowanie nań cen poprzez regulowanie wielkości podaży na rynek. Podobne praktyki były stosowane przez stronę chińską. W efekcie nałożyło to sztywny gorset na reguły handlu herbatą, które mniejsi kupcy starali się ominąć. Ponadto Chińczycy nie dopuszczali kupców rosyjskich do Pekinu, najdalej i to nieliczni z nich mogli z czasem (po traktatach kończących wojny opiumowe w Nankinie i Tiencinie) docierać do Kałganu (dzisiejsze Zhangjiakou w prowincji Hebei), oddalonego jeszcze o ok. 200 km od stolicy ich cesarstwa. Tym samym herbata docierająca do Kiachty dostarczana była przez długą sieć pośredników. Z Kałganu do Kiachty trasa liczyła ponad 1300 km, w dużej części przez obszary pustyni Gobi oraz pustynne stepy na północ od niej. Odpowiednio, z Kiachty do Irkucka ok. 600 km, a z Irkucka do Moskwy ok. 5,2 tys. km.
Z kolei z Moskwy do Petersburga jeszcze prawie 700 km. Składało się to na łączną długość lądowego szlaku herbacianego o rozmiarze 7,7 tys. km, a przy uwzględnieniu odcinka z Kałganu do Pekinu, niemal 8 tys. km.
[odległości policzone zostały wg obecnej trasy kolejowej, zatem w odniesieniu do okresu przed jej wybudowaniem posiadają walor orientacyjny. Inicjatorem budowy kolei transsyberyjskiej, inwestycji zrealizowanej w latach 1891-1916, był car Aleksander III Romanow].
Przy uwzględnieniu okoliczności, że w okresie zimowym duża część szlaku bywała nieprzejezdna, a wówczas towar przed wyekspediowaniem w dalszą drogę czekał zmagazynowany na którymś z pośrednich etapów do wiosny, to nie ma nic zaskakującego w tym, iż dostawy herbaty od pośredników chińskich do odbiorców w Moskwie realizowano w interwałach 12-to miesięcznych. Tyle bowiem czasu zajmował przewóz transportem zwierzęcym (na grzbietach wielbłądów czy mułów, wozami, zimą saniami, etc.), przed uruchomieniem odcinków kolei transsyberyjskiej, która do Irkucka dotarła dopiero w 1899 r., a na Zabajkale jeszcze później.
Transport herbaty
Nie dziwi zatem również, że cena herbaty u finalnego odbiorcy po podliczeniu kosztów zakupu i transportu, doliczeniu wysokości marży dla pośredników, stawki podatku granicznego (cło), oszacowaniu strat poniesionych podczas magazynowania i przewozu, lokowała tę używkę w kategorii towarów luksusowych.
Popyt na herbatę rósł szybko i równie szybko wzrastał obrót tym towarem. Lawinowy wzrost przewozów towarowych przez Kiachtę to sześć pierwszych dziesięcioleci XIX wieku, ale dane ilościowe dotyczące herbaty odnoszą się okresu od 1854 r. do 1860 r., gdy jej wwóz do Rosji (liczony wagowo) wzrósł w dwakroć, osiągając w 1860 r. kilkaset ton. Jest to wielkość szacunkowa, gdyż nie ma stuprocentowo wiarygodnych statystyk.
Herbatę dostarczano w dwóch asortymentach: dwie trzecie w postaci sypkiej, a jedną trzecią w zbitej (w formie kuli). W cenach sprzedaży obrót herbatą za te siedem lat osiągnął ok. 120 milionów ówczesnych rubli. Rzecz jasna, są to dane oficjalne, w oparciu o ewidencję urzędu naczelnika miasta oraz komory celnej w Kiachcie, które to instytucje zaczęto organizować po 1851 r., a komora celna zakończyła swoją pracę w 1862 r., kiedy przeniesiono ją do Irkucka. Nie obejmują natomiast rozmiarów przemytu herbaty z Chin, realizowanej przez zorganizowane grupy przemytnicze. Nie miejsce tutaj, aby opisywać szczegóły tego handlu. Kto jest tym zainteresowany i zna rosyjski może zapoznać się z tekstami, z których skorzystałem oraz które stanowią źródło ilustracji do tej notki.
https://sibirica.su/glava-pervaya/kyachta-sloboda-millionerov
https://sibirica.su/sunduk/ivan-noskov-kyachta
https://moluch.ru/archive/32/3641/
http://dom-hors.ru/rus/files/arhiv_zhurnala/fik/2017/12/history/malygina.pdf
Należy wspomnieć o kilku istotnych aspektach związanych z handlem w Kiachcie, gdyż bez nich trudno pojąć dlaczego w 2 połowie XIX wieku miasto to przestało pełnić funkcję rosyjsko-chińskiego centrum handlu herbatą. Zadecydowały o tym czynniki wobec których możliwe do podjęcia środki przeciwdziałania w Kiachcie, czy nawet w Petersburgu, nie mogły okazać się skuteczne, czyli nie mogłyby wywrzeć wpływu na zmianę ich kierunku i siły. W tej notce jedynie je zasygnalizuję, gdyż bardziej dokładny opis każdego z nich to temat na odrębne opowiadanie.
Wraz z ustanowieniem w Kiachcie komory celnej i przyjęciem taryfy stawek celnych, które systematycznie wzrastały, nasilił się przemyt herbaty, omijający posterunki graniczne (czyli konieczności wnoszenia opłaty celnej). Obsada na posterunkach celnych była nieliczna i nie mogła skutecznie przeciwdziałać zorganizowanej kontrabandzie. Pomijam w tym miejscu kwestię łapownictwa funkcjonariuszy, która, podobnie jak w całym imperium carów, stanowiła wszędzie poważny problem.
W rezultacie wojen opiumowych (1840-1860) mocarstwa europejskie wymusiły na władzach cesarskich Chin otwarcie portów i swobodę handlu dla europejskich kupców. Transport herbaty szybkimi statkami, z początku żaglowymi (klipery), a potem parowymi, gdy żegluga tymi ostatnimi uniezależniła się od kierunku i siły wiatrów, powodował iż transport herbaty do Europy był szybszy, a znacznie przyśpieszył po otwarciu Kanału Sueskiego (listopad 1869 r.). W efekcie towar przewożony drogą morską stał się tańszy dla odbiorców w Moskwie czy Petersburgu średnio o co najmniej 20 procent od ceny herbaty, która była dostarczana szlakiem lądowym przez Kiachtę.
Na wydatki związane z prowadzeniem wojen rosyjsko-tureckich (w tym krymskiej w latach 1853 -1856) i kompensatą strat poniesionych w tej wojnie skarb rosyjski poszukiwał dodatkowych środków (np. z podobnego powodu dokonał sprzedaży Alaski), co generowało podwyższanie stawek celnych na wszystkie towary, w tym także na herbatę. Skutkiem był lawinowy wzrost przemytu, tak na granicy z Chinami, jak też na zachodnich granicach Rosji , tj. z Prusami i z Austrią. Zwiększanie obciążeń podatkowych spowodowało zjawisko znane jako przykręcanie śruby aż do urwania gwintu.
Wzrost wymiany towarowej i „psucie” jakości towarów przez kupców rosyjskich (podmiany na gorszy sort przy tej samej cenie) przeznaczanych na rynek chiński, skutkował tym, że Chińczycy przestawali zgadzać się na handel wymienny i żądali zapłaty w szlachetnych kruszcach, za które mogli kupować dobrej jakości wyroby angielskie, francuskie czy niemieckie, dostarczane na statkach z Europy.
(Ważna uwaga: kupcy rosyjscy postrzegali Chińczyków podobnie jak osadnicy europejscy w Nowym Świecie postrzegali Indian, czyli jako łatwych do okpienia prymitywów. Chińczycy z kolei uważali Rosjan za nieokrzesanych barbarzyńców).
Używając określenia „kupcy rosyjscy” stosuję tzw. skrót myślowy agregując wszystkich kupców docierających z europejskich terenów rosyjskich na Zabajkale. A pośród kupców lub emisariuszy domów kupieckich bywali nie tylko, a może nawet nie przede wszystkim, etniczni Rosjanie (Wielkorusowie). Wielu pośród działających w ramach imperium kupców było bowiem z pochodzenia Ormianami, Żydami, Grekami czy Tatarami.
[Wśród tych ostatnich należy wymienić pochodzącego z Zabajkala, kupca Iwana Fiodorowicza Tokmakowa, późniejszego właściciela winnic na Krymie. Był to wybitny przedsiębiorca, mecenas i darczyńca, fundator domów dla personelu medycznego, szkół, bibliotek, uzdrowisk, szpitali, itp. Do jego włości na Krymie przyjechał w ostatnich tygodniach swojego życia A. Despota-Zenowicz].
http://krymology.info/index.php/%D0%98%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%A2%D0%BE%D0%BA%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D1%85
We względnie niedalekim od Kiachty Nerczyńsku wydobywano srebro, zatem kruszec ten zaczął stanowić główny „pieniądz” w obrocie herbatą na chińsko-rosyjskim pograniczu. Dlatego należy wspomnieć o jeszcze jednym ważnym aspekcie. Otóż po każdej z wojen opiumowych, w ich efekcie na Chiny nakładano zapłatę wysokich odszkodowań. Cesarz wydał polecenie urzędnikom nadgranicznym, aby przyjmowali opłaty w kruszcu, wobec czego srebro stało się poszukiwanym środkiem płatniczym, a jego cena stale rosła wskutek gwałtownie zwiększającego się popytu.
W sytuacji, kiedy sztywny gorset przepisów obowiązujących kupców rosyjskich narzucał (ze względów podatkowych) wymianę towar za towar, wówczas komplety stołowych sztućców ze srebra, które przywozili na wymianę za herbatę kupcy rosyjscy, zaczęły zawierać w swoich zestawach łyżeczki do herbaty o takich rozmiarach iż dawało się nimi napoić konia.
Po nakreśleniu tzw. tła czas wracać do losów pierwszego z dwóch tytułowych despotów, bo wszak to ich postaci mają być głównymi bohaterami niniejszego cyklu.
Kiedy w czasach apogeum świetności Kiachty rozpoczynał w niej pracę Aleksander Despota-Zenowicz, nie mógł on zdawać sobie w pełni sprawy z istnienia i siły oddziaływania zewnętrznych uwarunkowań. Ale choć istniały także inne okoliczności, to nawet tylko te wymienione wystarczą, by wyobrazić sobie rozmiar problemów spiętrzających się przed kiachtyńskim naczelnikiem miasta oraz komisarzem nadgranicznym. A właśnie wymienione vfunkcje pełnił on w latach 1852-1862, przy czym funkcja naczelnika to okres od roku 1858 do połowy roku 1862.
******
Notki o braciach despotach :
http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/dwaj-despotowie
(O najbogatszym mieście XIX wiecznej Syberii i jego polskim burmistrzu oraz handlu herbatą - cz.1)
http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/dwaj-despotowie-kontynuacja (cz. 2 - Kiachta)
http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/dwaj-despotowie-kontynuacja-
kontynuacji (cz. 3 - Kiachta
http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/dwaj-despotowie-tobolsk (cz. 4 - Tobolsk)
http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/kaukaska-epopeja-albo-pomostowka
(cz. 5 - Kaukaz)
http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/pomostowka-czyli-dokonczenie-kaukaskiej-epopei
(cz. 6 - Zakaukazie)
******
Wykaz moich notek na portalu "Szkoła Nawigatorów" pod linkiem:
http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/troche-prywaty
tagi: kiachta i handel herbatą
|
stanislaw-orda |
| 9 lutego 2020 22:34 |
Komentarze:
|
manama1 @stanislaw-orda |
| 10 lutego 2020 09:48 |
Ta Kiachta to fascynująca sprawa - nawet wkontekście rosyjskiegho nastawienia do polskiewgo handlu po upadku Powstania Listopadowego. Kiedyś malutki fragment tego co pisałem dotyczył handlu KP przez Kiachtę, i jego zablokowania w 1835.
"Wwóz polskich towarów do Chin poprzez komorę celną w Kiachcie
Na mocy, przesłanej przez ministra sekretarza stanu pismem datowanym na 29 lutego 1832 roku, licencji (co nastąpiło pomimo zmian w taryfie celnej obowiązującej w stosunkach Cesarstwo - Królestwo) fabrykanci Królestwa otrzymali zezwolenie na „wyprowadzenie” 200 tys. arszynów sukna, z przeznaczeniem ich dowozu do Kiachty, położonej na granicy rosyjsko - chińskiej. Wszystkie formalności dotyczące tranzytowego handlu polskim suknem, z przeznaczeniem do wywozu na teren Chin poprzez Kiachtę, zostały też ostatecznie przedstawione polskim władzom na forum Rady Administracyjnej w dniu 25 kwietnia 1832 roku.
Jeszcze i w roku 1834, fabrykanci Królestwa, mogli korzystać z podwyższonej przez Mikołaja I o 100 tys. arszynów sukna tzw. „kwoty wywozowej”. Do korzystania z tego przywileju zostali dopuszczeni tylko wybrani polscy fabrykanci, podani z imienia. Jak zauważa przy tej okazji KRSWDiOśP „/.../ta znakomita korzyść” została „/.../ podzielona pomiędzy głównych przedsiębiorców” oraz osoby zajmujące się spedycją sukna używanego w handlu chińskim. Władze uważały, iż owa korzyść „spłynęła” także na pojedynczych sukienników, którzy teraz ponownie znaleźli zatrudnienie w fabrykach, mogących na nowo produkować większe ilości sukna znajdującego zbyt.
W roku 1835 tranzyt polskich towarów do Chin (poprzez Kiachtę) był już jednak zupełnie zabroniony. Na dodatek, tranzyt wyrobów Królestwa, szczególnie sukna, przez Odessę był także w owym czasie wstrzymany przez władze rosyjskie. Nie można już ich było rozwozić z tego portu do licznych krajów Lewantu. Było to o tyle znamienne, że w tym samym czasie Rosjanie zezwalali na wywóz przez Odessę towarów pochodzenia pruskiego i austriackiego."
|
|
stanislaw-orda @manama1 10 lutego 2020 09:48 |
| 10 lutego 2020 17:42 |
Tam latali od sciany do ściany (zreszta i Rosjanie i Chińczycy) głównie z powodu, że nie mohgli poradzic sobie ze skalą przemytu. Kazdy przepis "uszczelniający" obrót wowarami na granicy był natychmiast "twórczo" wyinterpretowany na niekorzyśc organu fiskalnego (celnego). To była walka z wiatrakami. Granica z Chinami była długa i nie do upilnowania., a przemytnicy byli całkiem dobrze uzbrojeni, nie wspominajac o tym, że znali swietnie teren. A. Zenowicz co prawda proponował, ze dociskanie stawkami celnymi daje odwrotny skutek, no ale potrzeby skarbu imperialnego były tak wielkie i nagłe, ze wszelkie racjonalne przesłanki przegruwały z doraźnymi koniecznościami (czyli wydatkami na zbrojenia).
Z punktu widzenia leitmotive notki, czyli losów A. Zenowicza, które splątały się z losami zesłańców, którzy znaleźli sie na Syberii, po przegranych polsko-rosyjskich bataliach XIX , znaczenie będzie miała kolejna część notki, czyli okres w którym Zenowicz pełnił funkcję gubernatora Tobolska.
|
|
manama1 @stanislaw-orda 10 lutego 2020 17:42 |
| 10 lutego 2020 17:53 |
Zresztą to co napisałem powyżej nie zmienia faktu, iż Jakkolwiek już od roku 1835 car Mikołaj I wyraźnie zabronił przeprowadzania polskich towarów do Chin tranzytem poprzez graniczną Kiachtę, tym samym skutecznie odcinając Królestwo Polskie od kontaktów ekonomicznych z Państwem Środka to jednak zlikwidowanie granicy celnej pomiędzy Cesarstwem a Królestwem Kongresowym po kolejnych piętnastu latach ponownie czyniło zainteresowanie się Chinami nad Wisłą bardziej żywym.
Co do warunków nadgranicznych,i kontroli granicy, bywąło różnie. Szczególnie dużo danych bazowych mamy w traktacie z Kuldży (1851)- znowu coś o tym pisałem, : "
"/.../przy udawaniu się do Tarbagataju/Czuguczaku trzeba było przedstawić członkom pierwszej napotkanej na chińskim terytorium pikiety (a dokładnie: będącemu akurat na warcie oficerowi graniczno-transportowemu) specjalny „bilet”, wystawiony przez administrację Cesarstwa Rosyjskiego. Obowiązkiem chińskiego oficera celnego było z kolei dokładne zapisanie ilości nadjeżdżających w danej karawanie ludzi, oraz towarzyszących im zwierząt, jak też załadowanych towarami przeznaczonymi na handel juk. W dalszej kolejności chińskie służby graniczno-celne sprawowały już ciągłą kontrolę nad rosyjską karawaną, odsyłając ją pod eskortą militarną (złożoną z oficera i nieokreślonej liczby żołnierzy) od jednej pikiety przydrożnej do następnej. Wprowadzono obustronny zakaz jakiegokolwiek wyrządzania „wzajemnie (sic) ucisku i krzywd” ze strony eskorty oraz moskiewskich kupców.
Przejazd do i z Kuldży oraz Czuguczaku miał się odbywać tylko na drodze stanowiącej formalną trasę przejazdu. Wiele mówiące było wyjaśnienie takiego właśnie rozwiązania - dość typowego zresztą także i dla Rosji carskiej znającej doskonale pojęcie tzw. dróg handlowych. Otóż nakaz poruszania się Rosjan tylko po wyznaczonych trasach tłumaczono koniecznością „przyniesienia ulgi przeprowadzającym [kupców] oficerom i żołnierzom”. Z drugiej strony artykuł ósmy traktatu jasno wskazywał na brak jakiejkolwiek potrzeby eskortowania przez chińskich oficerów wartowniczych oraz żołnierzy, udających się do dwu wymienianych tu miast handlowych Chin oraz ponownie jadących do granicy carskiej rosyjskich kupców w wypadkach, kiedy nie prowadzili oni ze sobą co najmniej dwudziestu wielbłądów załadowanych towarami. Z powyższego jasno wnikało iż towarzyszenie przez wojsko chińskie kupcom rosyjskim nie miało z założenia charakteru nadzorczego, a jedynie ochronny."
|
|
manama1 @stanislaw-orda 10 lutego 2020 17:42 |
| 10 lutego 2020 17:57 |
Z punktu widzenia relacji po obu stronach granicy (stan na po 1851) niezwykle ważne jest to, że
" /.../ wszelkie kłótnie i spory zachodzące pomiędzy poddanymi obu umawiających się państw musiały być decyzyjnie rozpatrywane zarówno przez lokalnego rosyjskiego konsula, jak i wzmiankowanego powyżej chińskiego urzędnika. Oznaczało to w zasadzie równorzędność władzy rosyjskiej i chińskiej na terytorium chińskim. Sprawy kryminale, czy też inne „ważne” kwestie należało jednak rozpatrywać zgodnie z obowiązującymi dotychczas zasadami, ustalonymi pierwotnie dla przejścia w Kiachcie"
|
|
stanislaw-orda @manama1 10 lutego 2020 17:57 |
| 10 lutego 2020 18:34 |
Tematem notki nie są wyłącznie dzieje Kiachty i syberyjsko-chińskiego handlu herbatą. Kiachta jest o tyle "ważna", że ślad swojej działalnosci zostawił w niej Aleksander Despot-Zenowicz. To o tym "despocie" i jego bracie jest ten cykl, natomist szlak herbaciany i Kiachta są opisane niejako przy okazji, a więc niezbyt szczegółowo. Gdybym chciał szczegółowo, to musiałbym napisać kilkadziesiąt stron. Ale nie chcę.
|
|
manama1 @stanislaw-orda 10 lutego 2020 18:34 |
| 10 lutego 2020 18:45 |
No to super, ja tylko jako skromne uzupełnienie cos tam dodałem;). Jakby co służe skromną analizą relacji rosyjsko-chińskich z lat piećdziesiątych/sześcdzeisiątych-tak przy okazji.
To co napisałem miało natomiast (już tak konkretnie mówiącc) ukazać wielce dwuznaczną rolę Polaka na placówce, gdzie Polacy - z woli MikołajaI - nie mieli przez wiele lat dostepu. :) ta polityka carska to jednak z wyższje pólki była....nie to co dziś.
|
|
stanislaw-orda @manama1 10 lutego 2020 18:45 |
| 10 lutego 2020 18:54 |
Na Syberii rządził niepodzielnie graf generał-gubernator Mikołaj Mikołajewicz Murawjow-Amurski. On wyprawił
A. Zenowicza do Kiachty.
|
|
manama1 @stanislaw-orda 10 lutego 2020 18:54 |
| 10 lutego 2020 19:00 |
To oczywiste, ale wszystkie te sprawy (nawet post factum) uzgadniano z centralą. Nie bez powodu- wsród tych kilkudziesięciu wersji zgonu Mikołaja I- na poczesnym mijescu znajdowało się osłabienie z przepracowania ;) często zresztą popełnia się ten błąd ze nie docenia się roli moskiewksiej, sorry petersburskiej centrali.
|
|
manama1 @stanislaw-orda 10 lutego 2020 18:54 |
| 10 lutego 2020 19:03 |
I jeszcze jedno: Że tak pozwolę sobie wprost powiedzieć ponownie: Polak w miejscu dla Polakow do niedawna absolutnie zakazanym - toż to wyżyny moskiewskiego myślenia czynowniczego.
|
umami @stanislaw-orda |
| 10 lutego 2020 19:11 |
Bardzo ciekawe. Dziękuję. Czekam na c.d.
|
|
stanislaw-orda @manama1 10 lutego 2020 19:00 |
| 10 lutego 2020 19:56 |
To zależy które "wszystkie te sprawy". W obsady kadrowe gdzieś tam "w Azji" car nie ingerował.
Poza wszystkim czy wóczas istniał nadmiar kompetentnych kadr ba Zabajkalu, żeby mozna było w nich przebierać?Murawjow miał na "przymusie" jednego prawnika po uniwerytecie moskiewskim. A ilu miał tam wówczas takich?
Ntomiast o wysokości podatków decydowała "Duma". Car tylko określał, ile jest mu potrzebnych środków na armię czy dyplomację.
|
|
stanislaw-orda @manama1 10 lutego 2020 19:03 |
| 10 lutego 2020 19:58 |
Samodzierżawie było systemem pragmatycznym, a nie ideologicznym.
|
|
manama1 @stanislaw-orda 10 lutego 2020 19:56 |
| 10 lutego 2020 20:09 |
W obsady kadrowe gdzieś tam "w Azji" car nie ingerował. -jest Pan pewien? Wszystko, dosłownie wszystko było pod kontrolą. Każdy, dosłonie każdy przejaw życia imperium -nie wspominając już o kwestiach obsay administracyjnej -był bardzo dokładnie kontrolowany przez aparat najwyższy władzy. troszeczke inaczje było w Rosyjsko-amerykańskiej Kompanii Handlowerj- ale to głownie Alaska. Zwykły asesor kolegialny miał na swoim dyplomie podpisy członkow Rządzącego Senatu- a nominacja była zatwierdzana przez cara.
Car tylko określał, ile jest mu potrzebnych środków na armię czy dyplomację. -jest Pan Pewien? No to ja nie wiem, po co te debarty rozliczne w Rządzacym Senacie i Radzie Państwa (nie w "Dumie""?????) dotyczące podatków, często w carskiej obecnosci, jeszcze częsciuej na bezpośredni carski wniosek- ale to szczególy.
Istotą jest to co powórzę: wybór Polaka na urzendika do Kiachty- ska dPolaków wrećz przegoniono- jest wysocie ciekawe. zapewne wiazali - tzw. nadzieje".
|
|
manama1 @stanislaw-orda 10 lutego 2020 19:58 |
| 10 lutego 2020 20:16 |
"Samodzierżawie było systemem pragmatycznym, a nie ideologicznym" -jest Pan pewien?.
Zanim jeszcze wymyślili panslawizm (no bo po tym jak wymyśloili III Rzym), opisując noc nad trumną znowu tegoż Mikołaja I (bo na razie o czasie jego rzadów tu mówimy, to rok 1855) pisano:
" z czasem to światło wewnętrzne monarchy przekroczy - bo przekroczyć musi - granice imperium, i przyniesie Europie nowe Oświecenie . /.../ . Jak wiedział przecież bardzo dobrze Mikołaj „braterski w duchu chrystianizmu związek narodów nie jest czczą nadzieją/…/” . etc etc etc
|
|
stanislaw-orda @manama1 10 lutego 2020 20:09 |
| 10 lutego 2020 20:37 |
Senat zatwierdzał, a car temu zatwierdzeniu swoim podpisem nadawał moc prawną. Niemniej były to reguły formalne. Opinię i uzasadnienie do mianowania na komisarza w przypadku A. Zenowiewa napisał graf Murawiow-Amurski, zaś naczelnik Kiachty w latach 1851-1854 Mikołaj Romanowicz Rebinder, którego faktycznym zastępcą był Zenowicz na funkcji nadgranicznego komisarza, dał Zenowiczowi rekomendację na stanowisko naczelnika miasta. Posdpisy dygnitarzy petersburskich były formalnoscia, gdyz nie dotyczyły kluczowych stanowisk dla państwa. Ale gdy po odwolaniu z Tobolska, minister spraw wewnetrznych wnioskował (1865 r.) o nominowanie A. Zenowicza na wysoką funkcję w ministerstwie spraw zagranicznych, kolejny z carów postawił swoje veto, po czym A. Zenowicz został członkiem rady państwa od spraw wewnętrznych na obszar Syberii.
PS
Duma napisałem w cudzysłowiu, bo tak było krócej, ale wiadomo o co chodziło.
|
|
stanislaw-orda @manama1 10 lutego 2020 20:16 |
| 10 lutego 2020 20:38 |
Tak, jestem pewien.
|
|
manama1 @stanislaw-orda |
| 10 lutego 2020 20:56 |
Senat zatwierdzał, a car temu zatwierdzeniu swoim podpisem nadawał moc prawną. Niemniej były to reguły formalne. -Z całym szacunkiem Pan czytał jaksies protokoły z posiedzen Rz Senatu, albo słyszał Pan o osobistych dopiskach carskich (Mikołaja I) na bardzo wileu przedkłądanych mu dokumentach? ten cżłowiek czytał prawie wszytsko i był tytanem pracy. We wszystko ingerował.
Nazanczenie i rekomendacja nic nie znaczyły wobec decyzji carskiej -ona była decydująca wpanstwie carów.
Podpisy dygnitarzy petersburskich były formalnoscia, gdyz nie dotyczyły kluczowych stanowisk dla państwa. -Pan raczy zartować? To jak sie podpisywał jeden czy drugi minister- nie na powaznie pod czyjąś nominacją? Tak dla zabawy, zeby zszargac swoje nazwisko np?
dalsze dzieje, jak Pan sam naisła, dopiero do dalszego opsiu i dyskusji (jesli merytorycznej jedynie)
Tak, jestem pewien. -no to po prostu proszę sie zapoznać szerzej z chociażby z tym co czego dotkąłem w swoim opisie? jak samodzierząwie nie miało swoej ideologiii to po co o niej pisali? Może na pokaz?
Powórze po ra zostatni i załym naciskiem nominacja Polaka do miejsca Polakom zabronionego jest czymś niesłychanie dziwnym (przez szacunek nie uzyję innego określenia).
Zyczę owocnej lektury,a raczje bardzo wielu owocnych lektur, na temat carskiej Rosji,a potem mozemy z przyjemnością wrocić do merytorycznej dyskusji w tym temacie. Pozdrawiam miło.
|
|
stanislaw-orda @manama1 10 lutego 2020 20:56 |
| 10 lutego 2020 21:14 |
Mówimy o przypadku A. Zinowiewa i o niezbyt ważnnym stanowisku. Czy mam dać się przekonać, że car miał i mozliwość i czas, aby ingerować we wszelkie decyzje kadrowe podejmowane w imperium bez względu na ich znaczenie i rangę? Poza tym z tym "Polak" to pewna przesada. Był to mieszkaniec Imperium (Litwa i Mińszczyzna), wielu Polaków z pochodzenia pełniło w tych czasach znacznie ważniejsze funkcje.
Konkludując, nie wszyscy czytają to samo i, tym samym, nie wszyscy wyciągają takie same wnioski. Dlatego nie jestem zwolennikiem nadmiernego uogólniania. Na jeden przykład można znaleźć kontrprzykład. Ponadto porównywane przykłady powinny dotyczyć podobnego przedziału czasowego, gdyż inna była polityka samiodzierżawia przed powstaniami, a inna w latach po ich pacyfikacji.
(Nota bene, czy nie zastanawia koincydencja czasowa wojny rosyjsko-tureckiej, wojen opiumowych i wybuchu Powstania Styczniowego).
|
|
manama1 @stanislaw-orda |
| 10 lutego 2020 21:34 |
Szczególnie po stwierdzeniu "Polak, to pewna przesada". w odniesieniu do Zenowicza (no bo chyba nie Zinowiewa) dałem juz sobie spokój. A kim on był drogi Panie: Litwinem a moze Białorusem bo się na terenie Ziem Zabranych,a konkretnie pod Wilnem urodził?
Co miałem już Panu napisać, konkretnie napisałem. Przepychanki z Szanownym Panem na temat tego jak funcjonowało panstwo moskiwskie mnie w ogóle nie interesuja. Proszę zapoznać sie z faktami, a potem bedziemy dyskutowac.
Jeszcze raz życzę owocnej lektury,a moze nawet i zapoznania sie ze zródłami. Wtedy -mam szczerą nadzieję- porozmawiamy merytorycznie. Pozdrawiam miło jeszcze raz i konczę niniejszym dyskusję.
|
|
stanislaw-orda @manama1 10 lutego 2020 21:34 |
| 10 lutego 2020 22:04 |
Wg tej konwencji było to wówczas "państwo petersburskie.", ale na pewno nie państwo moskiewskie.
Na pewno.
I ja także życzę równie owocnych lektur.
|
Brzoza @stanislaw-orda |
| 11 lutego 2020 01:40 |
Bardzo ciekawa opowieść z w tle wielce bogatym miasteczkiem, dalekim od wszystkiego, z przyjemnymi chodnikami, lampami ulicznymi, bogato i modnie ubranymi Paniami w otoczeniu przemytniczym i walk urzędników carskich i cesarskich z nimi i z "omijaczami wydumanych praw" (dobry materiał na western - jak Pan sam podobnie napisał). Do tego uczy precyzji wypowiedzi i tłumaczy mechanizmy zwracając na nie uwagę.
> sztywny gorset przepisów obowiązujących kupców rosyjskich narzucał (ze względów podatkowych) wymianę towar za towar, wówczas komplety stołowych sztućców ze srebra, które przywozili na wymianę za herbatę kupcy rosyjscy, zaczęły zawierać w swoich zestawach łyżeczki do herbaty o pojemności wiader.
:)
|
|
stanislaw-orda @Brzoza 11 lutego 2020 01:40 |
| 11 lutego 2020 23:33 |
Największy problem z podobnymi tekstami polega na dylemacie, czy je zamieszczać w jednym kawałku (ten to minimum 20 stron formatu A-4), czy w częściach. I tak źle, i tak niedobrze. Mam nadzieję, że wybrałem "mniejsze zło", dzieląc notkę na krótsze odcinki, ale, rzecz jasna, taka jest tylko moja subiektywna ocena.
|
|
Brzoza @stanislaw-orda 11 lutego 2020 23:33 |
| 12 lutego 2020 10:28 |
> dzieląc notkę na krótsze odcinki
Też uważam, że to dobrze. Kto będzie chciał, to odszuka pozostałe części, a już będzie miał podzielone do łatwiejszego zapoznania się z większą całością z założenia jako w kilku podejściach. Mnie dłuższy tekst na ekranie odstrasza, a jak nie ma obrazków(co Pan sam wie:) ) czy żartów/śmiesznostek/odpowiedniego tonu na początku, to wymaga dodatkowych motywacji/przygotowania do zapoznania się z nowymi obszarami, jak nie są na teraz potrzebne. Zawsze jest wtedy ryzyko, że będzie zmarnowany czas z powodu nudy, szczególnie odczuwalny jak ktoś czyta wolno. Wolę już wtedy poczytać druk, a oczy ekranowo zużywać na grafice i mniejsze ryzyko nudy, bo przecież jak wydrukowane, to autor i korektor musieli się z założenia oszczędzania drzew bardziej postarać, nie wspominając, że zapłaciło się za możliwość czytania i posiadania tekstu, co obliguje i nakręca do widzenia tekstu w lepszym świetle. Obrazki niesłychanie wzmacniają inspirację z/"szerokość odbioru" tekstu, a przy mapach, to nie jeden raz pewnie rozbrzmiewa cmokanie.