Kontynuacja notki:
http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/pisudski-od-przodu-i-tyu-1

Jeszcze o Piłsudskim i nie tylko

Po odczycie odbył się w przyległym salonie cercle dookoła Marszałka, na którym było tylko około dwudziestu osób, a wśród nich i ja. Wśród obecnych był Daszyński wraz z dwoma córeczka­mi, które przedstawił Marszałkowi, byli Sławek, Świtalski i Kościałkowski, czyli trzej premierzy rządów pomajowych, a z prasy ­ byłem tylko ja jeden. Byłem też jedynym (poza pannami Daszyń­skimi), którego Marszałek nie znał.

[Ignacy Daszyński (1866-1936), polityk lewicowy, premier rządu tzw. Lubelskiego w okresie od 14 do 17 listopada 1918 r. ( w innej wersji od 7 do 11 listopada). misje sformowania rządu została powierzona Daszyńskiemu 7 listopada, zaś formalna nominacja nastąpiła 14 listopada 1918 r. po sformowaniu gabinetu. Poseł, senator, marszałek i wicemarszałek Sejmu w II RP. Działacz Centrolewu. Zwolennik Piłsudskiego, ale po zamachu majowym 1926 coraz bardziej z nim skonfliktowany. Piłsudski jego rolę (jaki i Sejmu) lekceważył;
Córki-bliźniaczki Helena i Hanna (Anna) urodzone w 1908 r., zmarłe odpowiednio w 1984 i w 1953 roku. Pierwsza wyszła za mąż za Rummela (nie odnalazłem danych kto zacz, w tym jego imienia), druga za Mieczysława Borkowskiego, także nie odnalazłem bliższych danych).W pierwszym ogólnopolskim konkursie piękności (1929 r.) Hanna Daszyńska zdobyła tytuł wicemiss;
Kazimierz Świtalski (1886-1962), mjr WP, dr filozofii (w Galicji doktor nauk był odpowiednikiem tytułu magister nauk), piłsudczyk (I Brygada Legionów), działacz PPS., po 1926 r. urzędnik MSW
i minister. Premier w 1929 r., marszałek Sejmu w latach 1930-35, W PRL uwięziony w 1948 r. do procesu w 1954 r., gdzie został skazany na 8 lat więzienia za „faszyzację” kraju. W 1956 r. zwolniony, również ze względu na zły stan zdrowia. Zmarł w wyniku obrażeń po potrąceniu przez warszawski tramwaj w 1962 r.;
Marian Zyndram-Kościałkowski (1892-1946), piłsudczyk, czynny udział w akcji gen. Żeligowskiego na Wileńszczyźnie (1922), dowodził oddziałem „Bieniakonie”, poseł na Sejm, założył popierającą Piłsudskiego Partię Pracy (razem z K. Bartlem), oficer w II Oddziale Sztabu Generalnego, wiceprezes BBWR w 1934 r. komisaryczny prezydent Warszawy, premier od VI. 1935 r. do VI. 1936 r. potem minister spraw wewnętrznych. Członek loży masońskiej].

Gdym wszedł jako ostatni do salonu za podium Wielkiej Sali Starego Teatru, Marszałek Piłsudski już siedział w jedynym fote­lu w pobliżu stołu, na którym znajdował się wielki bukiet kwiatów oraz olbrzymia popielniczka, a obok niej paczka papierosów. Marszałek był namiętnym palaczem -chainsmokerem - jak się mówi po angielsku, ledwo wyjął papierosa z ust, już znowu do niego wracał, rzucał wreszcie często niedopalone i zapalał nowe. Lekarze zawsze twierdzili, że rak żołądka, który spowodował śmierć Marszałka w sześćdziesiątym ósmym roku życia, był wy­nikiem w pierwszym rzędzie nadmiernego palenia. Poza tytoniem - Marszalek był abstynentem: jadł mało i zawsze same proste potrawy, nie lubił słodyczy, pił też mało i rzadko, sportów nie uprawiał żadnych, nawet konno nie jeździł, choć miał pewnego feblika do ułanów, szwoleżerów i w ogóle do kawalerii.

Piłsudski siedział w głębokim fotelu, bokiem do stolika, zdjął kurtkę, a może ją tylko rozpiął, w każdym razie z przodu widać było szmat jego białej koszuli. Wszyscy obecni stali, z wyjątkiem Daszyńskiego, który się opierał o framugę okna, i rozmowa to­czyła się głównie między Marszałkiem a Daszyńskim. Z płci żeń­skiej były tylko dwie córeczki Daszyńskiego, które przedstawił Marszałkowi. Obie te panienki, bardzo ładne, co nikogo nie dzi­wiło, bo sam Daszyński był bardzo przystojny, chociaż miał już zupełnie siwe włosy, ale cerę miał nadał czerstwą i zdrową. Da­szyński był żonaty z panną Paszkowską, jej brat zamieszkał we Florencji, gdzie założył browar, którego piwo szło znakomicie.
[Maria Waleria Paszkowska, h. Zadora (1869-1934), aktorka teatralna scen krakowskich (aktywna zawodowo do ślubu z I. Daszyńskim – 1897 r.);
Karol Paszkowski, h. Zadora (1872-1940), chemik (nauka w Austrii), otworzył w 1903 r. firmę (browar) we Florencji pn. „Birra Carlo Paszkowski” przy ulicy Via Arnolfo; Działalność rozwijał, m.in., poprzez udzielenie licencji na sprzedaż swojego piwa firmie Gambrinus Halle, która prowadziła piwiarnię na rynku florenckim. Po zakupie w 1920 r. firmy Birra Roma zmienił nazwę swojej firmy na Birreria Paszkowski SA. Karol Paszkowski , po recesji w latach 1930-1933 (światowy kryzys finansowy) sprzedał w 1935 r. swój browar spółce Birra Pietro Wuhrer SA]

Wszędzie we Włoszech widać było ogromne plakaty na murach, dwumetrowe napisy na kawiarniach: „Birra Paszkowski". Spe­cjalnie wielkie były te reklamy we Florencji, skąd ta birra rozcho­dziła się po całych Włoszech. Mój kolega i przyjaciel uniwersy­tecki, późniejszy ksiądz Plater, dawał przez rok lekcje języka pol­skiego dzieciom tego Birra - Paszkowski. Później ksiądz Plater był sekretarzem kardynała Kakowskiego, a umarł we Francji jako pro­boszcz i prałat po wojnie. A Paszkowski umarł już przed wojną. Browar sprzedano i piwo zaczęło się nazywać Birra Wuhrer  czy coś w tym rodzaju. A teraz i to drugie piwo też znikło.
[Aleksander Kakowski, h. Kościesza (1862-1938), abp metropolita warszawski (1913-38), prymas Królestwa Polskiego 1925-38), kardynał kościoła rzymsko-katolickiego od 1919 r. Po odzyskaniu niepodległości abp Poznania i Gniezna przyjął, od 1919 r., tradycyjnie tytuł prymasa Polski (abp August Hlond). Abp Kakowski do śmierci piastował tytuł prymasa Królestwa Polskiego uzyskany w 1913 r. w wyniku nominacji na biskupa warszawskiego. W II RP pełniło urząd dwóch prymasów]

Daszyński uchodził w Polsce za wielkiego mówcę, ale jego triumfy retoryczne pochodziły sprzed 1914 roku. Gdym go słyszał na wiecach po wojnie, to jego retoryka wydawała się raczej archa­iczna i tłumów nie pociągała. Pod względem głosu i aparycji Pił­sudski był bezkonkurencyjnie najlepszym mówcą w Polsce: bez cienia afektacji, kokieterii czy demagogii. Piłsudski mówił zawsze niesłychanie mało i publicznie niesłychanie rzadko. W ciągu ostatnich pięciu lat swojego życia wyrzekł publicznie tylko kilka słów na Błoniach krakowskich, przyjmując defiladę kawalerii w 250 rocznicę wiktorii wiedeńskiej. Dzisiaj toniemy pod Niagarami elokwencji wszystkich polityków i politykierów.

Z polskich czołowych osobistości najwięcej przemawiał generał Sikorski, który tak jak Giscard mówił za często i za długo.
[Valery Giscard d’Estaign (ur. 1926 r.), polityk francuski, prezydent Rep. Francji w latach 1974-81]

Wydaje mi się, że milkliwość Marszalka Piłsudskiego wychodziła mu na dobre i zwiększała jego autorytet, który zawsze był nieskończenie większy niż autorytet czy popularność generała Sikorskiego. Zapomnia­łem dodać, że w salonie Starego Teatru widać było tylko jednego oficera w mundurze. Był nim młody porucznik, bardzo miły i układny, który adiutantował wówczas Marszałkowi. Na pewno to nie był kapitan Lepecki, ale jego nazwiska nie mogę sobie przypo­mnieć.

Rozmowa w salonie podczas tego cercle'u po odczycie toczyła się głównie na temat wspomnień z czasów wojennych. Któryś z dawnych legionistów wspomniał jakiś epizod wojenny na moście na Niemnie pod Grodnem i to wspomnienie zdawało się Mar­szałka żywo zainteresować. Tak - mówił swym przeciągłym ni­skim głosem, zawsze z wileńska - ten most pod Grodnem to duży most, o duży, duży. I kilka razy to powtarzał, co było często jego manierą. O żadnych sprawach aktualnych czy politycznych nie było ani przez sekundę mowy. W pewnej chwili Marszalek mnie zauważył. Stałem chyba tylko o dwa lub trzy kroki od niego. I na­gle zwrócił głowę w moją stronę. Zdaje się, byłem jedynym obec­nym na tym cercle'u, którego nie znał. Podniósł z lekka oczy, zwy­kle uparcie wbite w ziemię, i milcząco mi się przez może dziesięć czy dwadzieścia sekund przypatrywał. Wszyscy też zamilkli i śla­dem Marszałka mi się przypatrywali.

Echa spotkania en face z Piłsudskim

Po dziś dzień pamiętam ten wzrok Marszalka. Miał on niezwy­kłe bladoniebieskie oczy, które wydawały się normalnie ciemno­niebieskie, bo brwi i powieki je tak mocno osłaniały, i ten wzrok wydał mi się niesłychanie zimny, ostry, przenikliwy, czułem się przeszyty jakby igłą do samych wnętrzności. Widocznie Marsza­łek doszedł do wniosku, że nie jestem ani szpiclem, ani agentem, że nic z mojej strony mu nie grozi. Odwrócił głowę i już więcej na mnie nie spojrzał ani razu. Ja cały czas milczałem jak trusia. Gdy wreszcie Marszałek wstał i włożył kurtkę, mówiąc:  „Na mnie czas", adiutant podszedł do niego, coś mu szepnął na ucho i ski­nął na mnie, bym się zbliżył, mówiąc: „Pan Marszałek pozwoli, pan Zbyszewski z redakcji «Czasu»". Marszałek się zatrzymał, skłonił nisko głowę, wpatrując się w ziemię, i bez słowa podał mi rękę, po czym podniósł ją do czapki, zasalutował wszystkim obec­nym i szybkim krokiem wyszedł z adiutantem, nie żegnając się z nikim, nawet z Daszyńskim.

Wróciwszy do domu wyrżnąłem od ręki kobyłę pod tytułem: „Wrażenia z odczytu Marszałka Piłsudskiego", która była tak ob­szerna, że „Czas" ją wydrukował aż w dwóch odcinkach, z któ­rych każdy zajmował blisko pół strony tego pisma o wielkim for­macie. Nie pamiętam dzisiaj tekstu tego elaboratu, z wyjątkiem końcowego zdania, które brzmiało:
„Pierwsze czterolecie Odro­dzonej Polski pozostanie na zawsze cokołem jego - Piłsudskiego - pomnika. Tego cokołu nie należy szpecić dobudówkami, które by nie miały historycznej miary minionej przeszłości".

To właśnie zdanie wywołało do pewnego stopnia sensację w kołach prasowych i politycznych. Profesor Kot mi zaraz nazajutrz powiedział, że jego najbliższy przyjaciel, ówczesny mi­nister wojny generał Sikorski, był żywo zainteresowany tym arty­kułem. W samej redakcji „Czasu" gratulowano mi dziennikarskie­go sukcesu i w nagrodę zostałem wysłany do Genewy na sesję Ligi Narodów. Tam Stroński, gdy mnie jemu przedstawiono, zapytał z miejsca: czy to ojciec pana napisał te artykuły w „Czasie" o Pił­sudskim?  Był zdumiony, gdym mu powiedział, że ja sam jestem ich autorem.
„To niemożliwe - zawołał Stroński - w tak młodym wieku i z tak dojrzałym sądem?"
[Stanisław Stroński (1882-1955), herbu Doliwa, profesor UJ (filologia romańska),polityk stronnictw narodowych, poseł na sejm w latach 1922-35, profesor na KUL w latach 1927-39,. Związany z koncepcją polityczną gen. Wł. Sikorskiego. Ponadto publicysta polityczny i historyczny, pisał także prace z zakresu filologii romańskiej. Redaktor naczelny i dziennikarz (m.in. dziennik „Rzeczpospo- lita” w latach 1924-28),przeciwnik polityki J. Piłsudskiego. Na emigracji po II wojnie światowej długoletni (praktycznie do swojej śmierci) prezes Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie (Londyn). Autor artykułu w dzienniku „Rzeczpospolita” pt: „O cud Wisły”, który ukazał się 14 sierpnia 1920 r. czyli copyright do sformułowania „cud nad Wisłą” posiada S. Stroński (poprzez analogię do „cudu nad Marną”, czyli zatrzymania ofensywy prących na Paryż wojsk niemieckich we wrześniu 1914 r.);
- czy to ojciec pana  - chodzi o Mariana Alfreda Zbyszewskiego herbu Topór ( ok. 1870 – br. danych), który z małżeństwa z Katarzyną Żeromską herbu Bończa (ur. ok. 1880 r.) miał czworo dzieci, tj. synów Karola i Wacława, oraz córki, Zofię (ur. 1906 r.) i drugą córkę o nieustalonym imieniu ur. 1908 r.
O losach pierwszej nic nie znalazłem, druga wyszła za mąż za Heybowicza (imię nieustalone, Heybowicze okazywali się herbem Herburt). Ojcem Mariana Zbyszewskiego, a dziadkiem Karola i Wacława Zbyszewskich, był Wiktor Adam Zbyszewski (1818-1896), h. Topór, znany działacz społeczny, prawnik (dr praw - Uniwersytet im. króla Jana Kazimierza we Lwowie) i adwokat galicyjski (Lwów, Rzeszów)]

Tegoż wieczora to samo mi po­wiedział publicysta lewicowego „Kuriera Porannego", Kazimierz Ehrenberg, który notabene był wnukiem cara Aleksandra I, oczy­wiście z lewej ręki.
[Kazimierz Ehrenberg (1870-1932), syn Gustawa Ehrenberga, który z kolei był synem cara Aleksandra I i Heleny Rautenstrauch (z d. Dzierżanowskiej). K. Ehrenberg był publicystą związanym z obozem piłsudczyków, w tym, m.in., publicystą politycznym „Kuriera Porannego”.  Od 1931 r. pracował w Genewie (gdzie zmarł), jako korespondent zagraniczny przy Lidze Narodów. Z herbem szlacheckim jest problem, bo Józef Rautenstrauch (późniejszy mąż Heleny) posiadał herb własny, zaś Dzierżanowscy herb Grzymała, natomiast car Aleksander był z linii Hollstein-Gottorp. Linia królewska nie dotyczy potomka nieślubnego, zatem tej kwestii nie udało mi się jednoznacznie ustalić]  

Wnet po ukazaniu się mego „arcydzieła", pobiegłem do guru stańczyków, czyli do Ekscelencji Profesora Władysława Leopolda Jaworskiego, który był moim wielkim protektorem na uniwersyte­cie. Przyjął mnie - jak przyjmował mnie co tydzień - bardzo ser­decznie, z figlarnym uśmieszkiem w kąciku ust. „Więc jakie wra­żenie?" - pytał się Jaworski. „Bardzo wielkie - odparłem - to wiel­ki człowiek, ale myślę, że jest skończony". Na to Jaworski: „Pił­sudski? Prędzej Witos" - dodał znowu swoim niezapomnianym głosem, bo mówił przez rurkę. Zdębiałem niedowierzająco. Ale półtora roku później, gdy nastąpił zamach majowy, zrozumiałem, jak dobrze Boy określił Jaworskiego w swoich niezapomnianych, naprawdę genialnych Słówkach:

Od wielu lat wszyscy śmierć nam głoszą
Na Rakowice nas wynoszą
My żyjem dobrych kopę latek
My wiemy, jak się kręci światek
My mamy czas...

[Władysław Leopold Jaworski (1865-1930), herbu Jelita, prawnik konstytucjonalista (studia prawnicze w Krakowie, Berlinie i Paryżu), prof. zw. Uniwersytetu Jagiellońskiego od 1905 r.  W II RP dziekan katedry prawa cywilnego na UJ, politycznie związany z prawicą narodową, krytyk konstytucji marcowej (z 1921 r.). Jeden z ojców projektu konstytucji kwietniowej (1935 r.), współtworzył, m.in., projekty rozwiązań prawnych dot. instytucji notariatu;

 Tadeusz Żeleński – Boy (1874-1941), herbu Ciołek. Pisarz, tłumacz i lekarz o poglądach liberalnych i lewicowych. Najpierw w Krakowie, a od 1922 r. w Warszawie. Kierownik wielu inicjatyw teatralnych i literackich, od 1933 r. członek Polskiej Akademii Literatury. Nawiązał nieformalny związek z Ireną Krzywicką przy współpracy w propagowaniu antykoncepcji i aborcji. Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Lwowa zajętego przez Sowietów i tam pracował w dziedzinie propagandy na rzecz ideologii komunistycznej. W 1941 roku, po wybuchu wojny sowiecko-niemieckiej i zajęciu Lwowa przez wojska niemieckie został rozstrzelany (wraz z grupą inteligencji polskiej – akcja AB)]

Zbyszewski i Piłsudski po raz drugi en face

Byłem wówczas najmłodszym urzędnikiem MSZ-etu, do któ­rego zostałem przyjęty 15 lutego 1926, jeszcze za rządów Alek­sandra Skrzyńskiego, ówczesnego premiera i ministra spraw za­granicznych. Nowi władcy MSZ-etu, minister August Zaleski i jego zastępca wiceminister Roman Knoll, pochodzili jak i ja z Ukrainy i Knoll był nawet moim dalekim kuzynem.
[Aleksander Józef hrabia Skrzyński z Kobylanki, herbu Zaremba (1882-1931). Ojciec: Adam Tomasz Aleksander – dorobił się majątku na gorlickiej ropie, matka: Oktawia, hrabina Amor-Tarnowska z Tarnowa, herbu Leliwa. Studiował prawo na uniwersytecie w Wiedniu i Krakowie. (tytuł doktora praw). W 1909 r. rozpoczął pracę w dyplomacji austro-węgierskiej jako attache w ambasadzie przy Watykanie. Jako szambelan na dworze cesarza Franciszka Józefa I pracował w poselstwach w Hadze, w Berlinie i Paryża. Po wybuchu pierwszej wojny światowej wstąpił do wojska jako zwykły żołnierz (walczył w armii gen. Tadeusza Rozwadowskiego - 12 Brygada Artylerii) i awansował do stopnia podporucznika. W 1915 r. służył w jednej jednostce z ojcem Karola Wojtyły (papieża Jana Pawła II). W II RP pełnił funkcje ambasadora, ministra spraw zagranicznych, posła na sejm, a w listopadzie 1925 r. został premierem rządu, w którym zachował jednocześnie tekę ministra spraw zagranicznych. W maju 1926 r. podał się do dymisji. Po zamachu majowym A. Skrzyński nie powrócił do pracy w dyplomacji, (nie chciał współpracować z Piłsudskim, czyli człowiekiem, „który ma krew bratnią na rękach”). Od 1928 r. A. Skrzyński zajął się działalnością gospodarczą, m.in., założył firmę Przemysł Drzewny Dr Al. Hr. Skrzyńskiego, Zarząd Dóbr Dr Al. Skrzyńskiego, Zarząd Lasów Dr Al. Skrzyńskiego i Główny Zarząd Dóbr i Zakładów Przemysłowych Dr Al. Skrzyńskiego. (wszystkie w Gorlicach). Był także prezesem Rady Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce (FABLOK Chrzanów) oraz wiceprezesem Zarządu Towarzystwa Międzynarodowych i Krajowych Zawodów Konnych w Polsce. Zmarł na skutek odniesionych obrażeń w wypadku samochodowym k/Ostrowa Wlkp. Nie był żonaty;  (dodatkowe informacje w appendix 1 na końcu notki).

August Zaleski, h. Lubicz (1883-1972), ojciec: Juliusz, matka Halina Kiltynowicz, h. Syrokomla. Żonaty z Eweliną Komorowską z Żywca, h. Dołęga ( ślub: maj 1920 r., małżeństwo bezpotomne). Po maturze w warszawskim liceum (1902), rozpoczął studia na Wydziale Prawa UW, a po zamknięciu uniwersytetu przez władze rosyjskie w 1905 r. z powodu przyłączenia się kadry profesorskiej i studentów do strajku, rozpoczął w 1906 r. studia w London School of Economics (historia gospodarcza). Podczas I wojny światowej reprezentował polskie inicjatywy polityczne w Londynie i w Szwajcarii. W początkach II RP był krótko ambasadorem w Bukareszcie i w Atenach, trochę pourzędował w MSZ, od 1922 do 1926 r. był ambasadorem RP w Rzymie. Krytyk A. Strońskiego, po zamachu majowym (1926 r.) przez 6 lat kierował resortem spraw zagranicznych bezkonfliktowo współpracując z J. Piłsudskim. Po zaostrzeniu sytuacji międzynarodowej (Locarno oraz zwrot Niemcom przez Francję okupowanych terenów Nadrenii) J. Piłsudski wolał powierzyć sprawy zagraniczne w pieczę bardziej „twardego” J. Becka. A. Zalewski na jesieni 1932 r. podał się do dymisji i do wybuchu wojny nie wrócił już do polityki (został prezesem Banku Handlowego).Po wybuchu wojny wyjechał do Francji (przez Rumunię, gdzie jako cywil nie został deportowany). Został ministrem spraw zagranicznych Rządu RP na Uchodźstwie (Francja, Londyn). Po podpisaniu wymuszonego przez W. Churchilla na Wł. Sikorskim układu Sikorski – Majski, A. Zaleski złożył dymisję (sprzeciwiał się podpisaniu takiego układu) i następnie objął funkcje szefa kancelarii cywilnej ówczesnego Prezydenta RP - Władysława Raczkiewicza. Po śmierci W. Raczkiewicza on sam został Prezydentem RP na Uchodźstwie i funkcję tę pełnił do swojej śmierci, ale równocześnie z tzw. Radą Trzech (Władysław Anders, Tomasz Arciszewski, Edward Raczyński, a później za T. Arciszewskiego Tadeusz Bór-Komorowski), która nie uznawała jego prezydencji. August Zaleski był masonem rytu szkockiego (Wielka Loża Narodowa Polski), stale współpracował z emisariuszami masonerii, m.in. z Józefem Retingerem oraz szeregiem innych osobistości będących lożystami (gen. Wł. Sikorski, Roman Knoll i inni);
Więcej:  http://mazowsze.hist.pl/files/Mazowieckie_Studia_Humanistyczne/r2008-t8-n2-s221-236/ Mazowieckie_Studia_Humanistyczne/r2008-t8-n2-s221-236.pdf

Roman Knoll (1888-1946), dyplomata II RP, Poseł w Moskwie (1921-230, w Ankarze (1924-26), w Rzymie (1926-28), w Berlinie (1928-31). Po objęciu resortu SZ przez J. Becka odszedł z resortu. W czasie II wojny światowej kierował sekcja spraw zagranicznych przy Delegaturze Rządu RP na Kraj (po klęsce Powstania Warszawskiego przebywał w Milanówku). Członek masonerii. Pochodził z rodziny ziemiańskiej (majątek na ziemi kijowskiej). Ożeniony był z Anną Bagniewską (h. Boża Wola). Rodziny o nazwisku Knoll okazywały się herbami Trzaska lub Kościesza. Nie udało mi się ustalić, czy Knollowie z Kijowszczyzny h. Trzaska to było gniazdo rodowe R. Knolla]

Te sąsiedztwa, znajomości i pokrewieństwa dzielnicowe z ziem, które po Traktacie Ryskim nie wróciły do Odrodzonej Rzeczypospolitej, odgrywały wówczas dużą rolę, dużo większą niż choćby dziesięć lat później.
[Traktat Ryski - traktat pokojowy podpisany w Rydze 18.03.1921 r. (ratyfikowany przez Sejm 14.06.1921 r.) zakończył wojnę polsko-sowiecką 1920 r.. Jego głównymi negocjatorami ze strony polskiej byli Jan Dąbski (wówczas wiceminister spraw zagranicznych) i Stanisław Grabski (prof. ekonomii, działacz narodowy, w negocjacjach reprezentował stanowisko endecji). Traktat ryski ustalał linię zawieszenia broni będącą późniejszą linią graniczną, w wyniku której Polska oddała stronie m.in. sowieckiej Mińsk (białoruski), kierując się kryterium zachowania dla Polski tych terytoriów, gdzie w znaczących ilościach reprezentowany był żywioł polski]

Byłem urzędnikiem wydziału prasowego MSZ-etu, gdzie z miejsca przydzielono mnie do referatu korespondentów zagranicznych i ten przydział był wynikiem po prostu tego, że mówiłem płynnie nie tylko po francusku - a znajomość francuskiego była wówczas wśród Polaków bez porównania bardziej rozpowszech­niona niż dzisiaj - ale także po angielsku, a to było wówczas w Polsce, nawet w MSZ-ecie wielką rzadkością.

Poza tym byłem referentem prasowym samego ministra Augu­sta Zaleskiego, człowieka rozumnego i wytrawnego dyplomaty. Zamach majowy ściągnął do MSZ-etu kilkunastu koresponden­tów zagranicznych, w tym kilku Amerykanów. Wśród nich znaj­dował się korespondent „New York Timesa", nazywał się bodaj­że Floyd i nosił czarną opaskę na prawym oku, które stracił w cza­sie pierwszej wojny światowej. Wszyscy ci korespondenci nastawali na mnie, bym im ułatwił rozmowę z Marszałkiem Piłsud­skim, oczywiście robiłem, co mogłem, ale przecież to nie zależało ode mnie. Moim szefem był Jan Gawroński. Jego syn, Jaś Gaw­roński, jak sam siebie nazywa, mówi świetnie po polsku i był przez długie lata korespondentem telewizji włoskiej w Warszawie. Gaw­roński ojciec był żonaty ze słynną pięknością włoską, Senti Frassati, córką właściciela wielkiego dziennika w Turynie „La Stampa" oraz fabryki samochodów włoskich „Lancia". Był człowie­kiem wyjątkowo zdolnym pełnym inicjatywy i nadzwyczajnym ling­wistą: mówił bez cienia obcego akcentu po polsku oczywiście, po francusku, po angielsku, po włosku, po niemiecku i nawet po holendersku, a pewno i innymi językami, ale już wszystkich nie pa­miętam.
[Jaś Gawroński (ur. 1936 r.) – dziennikarz, korespondent, polityk włoski, w tym członek Senatu M.in. rzecznik rządu, wieloletni poseł do Parlamentu Europejskiego. Związany z ugrupowaniem Forza Italia. Syn polskiego dyplomaty czasów II RP i II wojny światowej, ostatniego ambasadora II RP w Wiedniu, Jana Gawrońskiego;
Luciana Frassati-Gawrońska (1902-2007), żona Jana Gawrońskiego(1892-1983) , matka Jasia Gawrońskiego. Córka Alfreda Frassati, właściciela, m.in., dziennika „La Stampa”. W czasie II wojny światowej była kurierem Rządu Polskiego na Uchodźctwie. Organizowała akcje pomocy dla ludności w okupowanej Polsce. Odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi RP z Gwiazdą (1993 r.). Jej bratem był Pier Giorgio Frassati, zakonnik dominikański, beatyfikowany w 1990 r. przez papieża Jana Pawła II. Jan Gawroński poznał Alfredo Frassati’ego, gdy ten był dyplomatą (ambasadorem w Berlinie – 1920 r.), zaś młody arystokrata, Jan Gawroński był wówczas sekretarzem tamtejszego poselstwa polskiego . Jan Gawroński nawiązał znajomość z rodziną Frassatich (Turyn), gdzie poznał swoja przyszła żonę (ślub w 1925 r. w Turynie)]

Gdym przyszedł do MSZ-etu, Gawroński mi powiedział: „Wszyscy tu panu powiedzą, że urzędnik służby dyplomatycznej składa się z czterech liter i z krzesła, a ja uważam, że powinien się składać z inteligencji i z doświadczenia". Od razu Gawroński mi się bardzo spodobał. Najbardziej awanturował się ów Floyd z „New York Timesa". Bez przerwy powtarzał: „Przyleciałem tutaj specjalnie wynajętym samolotem z Aten, by się dowiedzieć jednej tylko rzeczy, czy Marszałek Piłsudski zamierza się ogłosić królem Polski?" Na próżno Gawroński i ja proponowaliśmy mu śniada­nie u ministra spraw zagranicz- nych Zaleskiego. Floyd stale na to odpowiadał: „Czytelników «New York Timesa» mister Zaleski nic nie obchodzi, bo nigdy o nim nie słyszeli; chcą tylko wiedzieć, czy Marszałek Piłsudski proklamuje siebie King of Poland?”

Wreszcie Zaleski opracował następujący plan: korespondenci zagraniczni przybędą do pałacu Prezydium Rady Ministrów, dawnego Pałacu Namiestnikowskiego albo Radziwiłłów, wieczo­rem, koło godziny 8, ze mną na czele. Zatrzymam ich w hallu pa­łacu i gdy Marszałek wyjdzie z sali posiedzeń Rady Ministrów, otoczony przez Bartla, ówczesnego premiera, i Zaleskiego, ów­czesnego ministra spraw zagranicznych, ja zastąpię Marszałkowi drogę i powiem mu, że korespondenci zagraniczni błagają go, by im powiedział choć parę słów. Bartel był z góry uprzedzony o tej zasadzce, a ja miałem sobie powierzoną rolę bezczelniaka, który Marszałkowi zagradza drogę.
[Kazimierz Bartel (1882-1941) – prof. matematyki (w latach 1930-32 prezes Polskiego Towarzystwa Matematycznego). Polityk II RP, wolnomularz, współpracownik J. Piłsudskiego, minister, poseł, senator. Po zamachu majowym był pięciokrotnie premierem rządu. Po wycofaniu się z czynnej polityki pełnił funkcję rektora Politechniki Lwowskiej (od 1930 r.) oraz funkcję senatora II RP. Aresztowany przez NKWD w 1939 r., odmówił współpracy w budowaniu komunistycznych władz na terenach Polski zaanektowanych przez Rosję Sowiecką. Po zajęciu Lwowa przez Niemców w 1941 r. odmówił objęcia stanowiska premiera w projektowanym kolaboracyjnym rządzie polskim. Na osobisty rozkaz Heinricha Himmlera został rozstrzelany w ramach akcji AB.]

Czekaliśmy w Prezydium Rady Ministrów dobre pół godziny. Nagle drzwi w głębi hallu otworzyły się i wyszedł z nich Marsza­łek, a po obu jego bokach sunęli Bartel i Zaleski. Ja podszedłem do Marszałka, który wydał się zdumiony, Zaleski coś mu szepnął do ucha i Marszałek zatrzymał się tuż przede mną. Miał na sobie swój bladoniebieski mundur marszałkowski, długie spodnie z granatowym lampasem, a na piersi dwa krzyżyki: Virtuti i Walecz­nych. Zbliżyłem się jeszcze bardziej i rzekłem wśród ogólnej ciszy: „Panie Marszałku, to są korespondenci zagraniczni, którzy tu specjalnie przybyli z całego świata w nadziei, że pan Marszałek zechce im parę słów powiedzieć". Na to Marszałek, który miał już maciejówkę na głowie, oparł się na swojej wielkiej szabli, wbił swoim zwyczajem wzrok w ziemię i nie patrząc na koresponden­tów rzekł jakby tylko do mnie: „Co ja mam im powiedzieć? Nic nie mam im do powiedzenia. Ja zmęczony, ja zmęczony. Moje córeczki na mnie czekają. Ja zmęczony, ja zmęczony". Urwał, za­salutował i pomaszerował żywym, wcale nie zmęczonym krokiem do drzwi wyjściowych. A za nim biegli adiutant oraz Bartel i Zaleski. Ja się odwróciłem, a korespondenci z Floydem na czele rzu­cili się na mnie pytając: „What did he say, what did he say? -  Co on powiedział? Więc powtórzyłem im to po francusku, po angielsku i po niemiecku, tych kilka słów, które wypowiedział Marszałek.

Wszyscy byli uspokojeni i tylko Floyd raz jeszcze mnie zapytał: „So he did nott say anything about his proclaiming himself King ot Poland?”- a więc: „Słowem nie wspomniał, że zamierza proklamować siebie królem Polski?" „Nie" - potwierdziłem. Miałem wrażenie, że Marszałek zrobił na nich duże i bardzo sympatyczne wrażenie i że są bardzo zadowoleni z tego spotkania. W każdym razie wszyscy mi dziękowali.

Potem Zaleski mi powiedział: „Doskonale się pan spisał, sam Marszałek się mnie zapytał, kto to był ten młody chłopak, który ze mną mówił". A gdy Zaleski wymówił moje nazwisko, Marszałek dodał: „Aha, przypominam go sobie, widziałem go już w Krakowie".

Marszałek wydał mi się za tej drugiej okazji bardziej zgar­biony niż w Krakowie, wyraźnie posiwiał i postarzał się. Ale może dlatego, że miał mundur marszałkowski, pas skórzany oraz epo­lety, wyglądał jeszcze dostojniej i przystojniej niż w Krakowie, a w jego postawie było coś z Guślarza i z czarodzieja, ale przeważała dostojność wielkiego pana i szefa państwa. Nadal robił wrażenie bardzo sympatyczne, wielkiej prostoty, braku jakiejkolwiek pozy, zupełnej naturalności, nawet powiedziałbym wrażenie dobrego człowieka, zgubionego we własnych myślach, szczerze przywią­zanego do swojej rodziny i swoich córeczek. I dodałbym: człowie­ka nadal zupełnie niezwykłego. To był naprawdę bardzo wielki i zwłaszcza bardzo niezwykły człowiek, który wzbudzał szacunek samą swoją postacią, samą swoją osobą. Nadal najbardziej ude­rzającym elementem jego zawsze pięknej i dostojnej sylwetki był jego głos, zawsze niski, basowy, głęboki i jakby z zaświatów. My­ślę, że każdy, kto z bliska choć raz w życiu rozmawiał z Marszał­kiem Piłsudskim, nigdy go nie zapomni i zawsze się zamyśli nad sekretem magnetycznego wpływu tego niezwykłego człowieka.

dokończenie :
http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/pisudski-od-przodu-i-tyu-3

******

Wykaz wszystkich moich notek na portalu "Szkoła Nawigatorów" pod linkiem:

http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/troche-prywaty

 

 

---

tagi:

	stanislaw-orda
	12 listopada 2020 14:38

13     1287    8 zaloguj sie by polubić